Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Daryo oqimining yil davomida oylar bo‘yicha
taqsimlanishi hisoblash 
(Qashqadaryo – Varganza qishlog‘i, 1988- yil) 
Oylar 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI VII VIII IX 
X 
XI 
XII 
Yil 
s
m
Q
/
,
3
3,67 4,99 11,5 25,2 16,5 7,05 3,96 3,03 2,63 2,60 2,49 2,61 7,19 
s
Т
6
10
,
2,58 2,42 2,58 2,59 2,68 2,59 2,68 2,68 2,59 2,68 2,59 2,68 31,54 
3
6
10
,
m
W
9,83 12,0 30,8 65,2 44,2 18,2 10,6 8,12 6,81 6,97 6,45 6,99 226,2 
%
,
W
4,34 5,30 13,6 28,8 19,5 8,04 4,68 3,58 3,01 3,08 2,85 3,09 100 
Izoh:
Q
- suv sarfi; 
T
 - vaqt; 
W
 - oqim hajmi 

---

143 
Mazkur hisoblash jadvali ma’lumotlaridan foydalanib, daryo 
oqimining yil davomida oylar bo‘yicha taqsimlanish chizmasi ­ gidrograf 
chiziladi (15.1­rasm). 
0
5
10
15
20
25
30
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
W, 10
6
m
3
0
5
10
15
20
25
30
35
W,%
15.1-rasm. Daryo oqimining yil ichida taqsimlanishi 
Qashqadaryo – Varganzi, 1986- yil 
 
15.2. Daryo oqimining yillararo tebranishi va
uni statistik baholash 
 
Daryo oqimining yillararo o‘zgarishi meteorologik omillar 
(atmosfera yog‘inlari, havo harorati, namlik) ta’siri natijasida ro‘y beradi. 
¨mg‘ir va qor suvlari hisobiga to‘yinadigan daryolarda yillik yog‘in 
miqdorining me’yor (me’yor)ga nisbatan ko‘p bo‘lishi daryo oqimining 
ham ortishiga olib keladi. Doimiy qor va muzlik suvlari hisobiga to‘yi-
nadigan daryolarda esa yozgi havo haroratining me’yorga nisbatan yuqori 
bo‘lishi daryo oqimining ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Har ikki holda ham 
daryo oqimiga ta’sir etuvchi boshqa omillar ikkinchi darajali bo‘lib qoladi. 
Daryo oqimining yillararo o‘zgarishini xarakterlash uchun 
gidrologiyaga oid hisoblashlarda taqsimlanish va ta’minlanish egri 
chiziqlaridan foydalaniladi. Ta’minlanish egri chizig‘i berilgan oqim 
miqdorini necha foiz ishonchli ekanini yoki boshqacha aytganda necha 
yilda bir marta qaytarilishini aniqlashga yordam beradi. 
Ta’minlanish egri chizig‘i kuzatish ma’lumotlari asosida chiziladi 
(15.2­rasm, b). Daryo oqimining ta’minlanishi quyidagi ifoda yordamida 

---

144 
topiladi va foizlarda ifodalanadi: 
%,
100
4
,
0
3
,
0




n
m
P
bu yerda: 
m
­ daryolarda ma’lum yilda kuzatilgan oqim miqdorining 
kamayuvchi qator bo‘yicha aniqlangan tartib raqami; 
n
­ kuzatish yillari 
soni. Mazkur ifoda yordamida hisoblanib, chizilgan ta’minlanish egri 
chiziqlarida nuqtalar birmuncha sochilib tushadi. Bu esa hisoblashlarda 
ma’lum qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Shundan qutilish, ya’ni egri 
chiziqni silliqlash maqsadida bir qancha nazariy tenglamalardan 
foydalaniladi. Amaliy hisoblashlarda ko‘proq III tipdagi Pirson taqsimoti 
egri chizig‘idan foydalanish taklif etiladi. 
Nazariy taqsimotlarga asoslanib chizilgan ta’minlanish egri 
chiziqlarining quyidagi uchta parametri mavjud bo‘ladi: 
- qatorning o‘rtacha arifmetik miqdori ­ 
0
Y
; 
- yillik oqimning o‘zgaruvchanlik (variatsiya) koeffitsiyenti ­ 
v
C
; 
- yillik oqimning asimmetriya koeffitsiyenti ­ 
s
C
. 
Mazkur parametrlarning barchasi daryolarda olib borilgan uzluksiz 
kuzatish ma’lumotlari asosida aniqlanadi.