Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

 
 

---

122 
XII BOB. Daryo oqimi va uning miqdoriy ko‘rsatkichlari
 
Daryoning suvlilik darajasi, ya’ni undagi oqim miqdorining yil 
davomida va ko‘p yillar bo‘yicha o‘zgarishi xususiyatlarini o‘rganish katta 
amaliy ahamiyatga ega. Shu masalalar yechimini hal etmay turib, daryolar 
suvidan samarali foydalanish va ularda qurilishi mo‘ljallangan gidrotexnik 
inshootlarni loyihalash ishlarini to‘g‘ri amalga oshirib bo‘lmaydi.
Yuqorida sanab o‘tilgan ishlarni amalga oshirishda daryo oqimining 
miqdoriy ko‘rsatkichlarini aniqlashga ehtiyoj seziladi. Daryo oqimini 
miqdoriy baholashda oqim hajmi, oqim moduli, oqim qatlami, oqim 
koeffitsiyenti va oqimning modul koeffitsiyenti kabi ko‘rsatkichlardan 
foydalaniladi. Quyida ushbu miqdoriy ko‘rsatkichlarning har biri ustida 
qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
12.1. Oqim hajmi
Oqim hajmi daryo oqimining asosiy miqdoriy ko‘rsatkichlaridan biri 
hisoblanadi. Gidrologiyada daryo oqimi hajmini “
W
” bilan belgilash qabul 
qilingan. 
Oqim hajmi
deb, daryo o‘zanining berilgan ko‘ndalang qirqimidan 
ma’lum vaqt (minut, soat, kun, hafta, dekada, oy, yil) davomida oqib 
o‘tgan suv miqdoriga aytiladi. Agar gidrologik kuzatish postida T kundagi 
o‘rtacha suv sarfi ma’lum bo‘lsa, u holda shu vaqt davomidagi oqim hajmi 
(
W
) quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 
T,
Q
86400
W



bu yerda: 
Q
­ hisob vaqti (
T
kunda) gi o‘rtacha suv sarfi, m
3
/s larda; 
86400 ­ bir kundagi sekundlar soni. Oqim hajmi 
m
3
yoki yirik daryolarda 
km
3
da ifodalanadi. 
Yuqoridagi ifodadan ko‘rinib turibdiki, oqim hajmini ixtiyoriy vaqt 
oralig‘i ­ bir kun, bir oy, bir yil, to‘linsuv davri va hokazolar uchun 
hisoblash mumkin. Buning uchun shu oraliqdagi o‘rtacha suv sarfi 
(
sek
m
/
3
) uning sekundlarda ifodalangan qiymatiga ko‘paytiriladi. 
Yillik oqim hajmini hisoblashda o‘rtacha yillik suv sarfi bir yildagi 
sekundlar soniga ko‘paytiriladi. Masalan, agar 
sek
m
Q
rt
o
/
0
,
25
3
'

bo‘lsa, bir 
yilning 30,54·10
6
cekundga tengligini hisobga olib, daryodagi yillik suv 
hajmini 
3
3
6
6
3
'
km
79
,
0
m
10
788
sek
10
31,54
/sek
m
25,0
T
Q
W








rt
o
miqdorga teng ekanligini aniqlaymiz. 

---

123