|
Juwaplı redaktor:
Yusupova B. – Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Qaraqalpaq tili kafedrasınıń úlken oqıtıwshısı, filologiya ilimleriniń kandidatı
Pikir bildiriwshiler:
Najimov P. – ÓzRIAQQB Qaraqalpaq gumanitar ilimler ilim – izertlew institutınıń úlken ilimiy xızmetkeri, filologiya ilimleriniń kandidatı
Shınnazarova S. - Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Baslawısh tálim kafedrasınıń úlken oqıtıwshısı, filologiya ilimleriniń kandidatı
Kirisiw
Qaraqalpaq tili qaraqalpaq xalqınıń mámleketlik tili bolıp esaplanadı.
Xalqımızda «Tilge itibar – elge itibar» degen danalıq gáp bar. Haqıyqatında da, tilge itibar beriw, milletke, xalıqqa itibar beriw. Sózimizdiń ayqın mısalı retinde 1989 – jılı 1 – dekabrde qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyliginiń beriliwi úlken tariyxıy, siyasiy waqıya boldı. Sonnan berli oqıw orınlarında qaraqalpaq tili páni mámleketlik til sıpatında (ózbek, qazaq, orıs toparlarında) oqıtılıw jolǵa qoyılǵan. Qaraqalpaq tili pánin tálim basqa tillerde (ózbek, qazaq, orıs tilinde) alıp barılatuǵın toparlarda oqıtıwdıń ózine tán ózgeshelikleri bolıp, talabalardıń mámleketlik tilde, yaǵnıy qaraqalpaq tilinde durıs jazıw hám sóylew uqıplılıǵın qáliplestiriwde kóbirek kórkem – ádebiy tekstler ústinde jumıs alıp barıw maqsetke muwapıq. Sonday – aq bul pándi oqıw arqalı talabalar qaraqalpaq tiliniń kelip shıǵıw tariyxı, sózlik quramı, onıń qurılısı, ózine tán ózgesheliklerin úyrenedi hám óziniń ana tiline salıstırǵanda onıń ayırmashılıq hám uqsaslıq belgilerin túsinedi.
Ózbekstan Respublikasınıń Prezidenti Sh. Mirziyoev tárepinen 2017 - jılı 20 – aprelde qabıl etilgen «Joqarı bilimlendiriw sistemasın bunnan bılay da rawajlandırıw haqqında»ǵı qararı Joqarı bilimlendiriw sistemasın túp – tiykarınan jetilistiriwdiń maqsetli baǵdarın belgilep bergen edi. Sonlıqtan, bul kórsetpe Joqarı oqıw orınlarınıń tálim ózge tillerde alıp barılatuǵın qánigeliklerinde qaraqalpaq tilin oqıtıwda, onıń tarawların úyretiwde, talabalardıń erteńgi kún oqıtıwshıları ekenligin, sonday – aq keleshegimizdiń tiykarı jaslardıń qolında ekenligin esapqa ala otırıp «Óz tilińdi húrmetle, basqa tildiń bárin bil» súreni astında oqıtıw zárúrligin keltirip shıǵardı.
Qaraqalpaq tili pánine oqıw jobasında 90 saat berilgen bolıp, sol 90 saattıń 18 saatı pán boyınsha tayarlanǵan isshi oqıw baǵdarlamada diktant, bayan, test jumıslarına arnalıp, al 72 saatı erkin hám teoriyalıq temalardı úyreniwge ajıratılǵan. Jobaǵa tiykarlana otırıp, bul oqıw qollanba 72 saatqa mólsherlengen erkin hám teoriyalıq temalardı óz ishine qamtıydı.
Bul pándi oqıtıwdıń tiykarǵı maqseti – talabalarǵa qaraqalpaq tilinde qátesiz, durıs jazıw hám sóylewdi úyretiw hám sonıń menen birge teoriyalıq temalardan túsinikler beriw. Bul maqsetke erisiwde kóbirek qaraqalpaq tilindegi tekstler ústinde jumıs islew kóbirek paydasın tiygizedi. Sonlıqtan, oqıw qollanbadan qaraqalpaq xalqınıń tariyxı, úrp – ádet, dástúrleri, tariyxıy orınları, kórkem – óneri, sonday – aq qaraqalpaq shayırlarınıń shıǵarmalarına hám t.b. qızıǵıwshılıq oyatıw, qaraqalpaq xalqınıń ózine tán ózgesheliklerin talaba óz xalqınıń dástúrleri, til ózgeshelikleri menen salıstırıp úyreniw ushın tárbiyalıq áhmiyeti bar tekstler orın alǵan.
Talaba jaslarımızdı joqarı bilimge iye, intelektuallıq jaqtan qábiletli, ruxıy jaqtan kúshli, ádep – ikramlı, mádeniyatlı, hár tárepleme jetilisken kámil insan etip tárbiyalawda, olardıń qálbine milliy ǵárezsizlik ideyasın sińdiriw, insanıylıq, adamgershilik pazıyletlerdi oyatıw, xalqına, watanına, tuwılǵan jerine húrmet, xalqınıń úrp – ádet, dástúrlerine sadıq perzent bolıp jetilisiwine tiykar bolatuǵın hár qıylı mazmundaǵı belgili adamlar ómirinen, ilimge umtılıwshań, talantlı jaslar turmısınan alınǵan qızıqlı gúrrińler, maqalalar menen birge teoriyalıq materiallar berildi.
Talabalardı kóbirek kitap penen islesiwge baǵdarlaw maqsetinde ózbek hám qaraqalpaq ádebiyatında belgili orın tutqan jazıwshı, shayırlardıń shıǵarmalarınan úzindiler berildi hám úyge berilgen tapsırmalardı orınlaw ushın óz betinshe izleniwge baǵdarlap kórkem shıǵarmalardan, gazeta – jurnallardan, internet materiallarınan kerekli maǵlıwmatlardı izlep tabıwǵa baǵdarlawshı tapsırmalar berildi.
Oqıw qollanbada tekstlerdiń ayırımları ózbek tilinde berilip, bul tekstlerdi qaraqalpaqsha sóylep beriwge, talabalardıń dóretiwshilik qábiletin rawajlandırıw ushın ayırım orınlarda toparlarǵa bólinip prezentatsiya jasawǵa, maqala, tezis, esse, shıǵarma jazıwǵa, berilgen tema boyınsha forumlar ótkeriwge baǵdarlap barıw názerde tutıldı.
Tekstlerdiń barlıǵı pútkil elimizde bolıp atırǵan eń sońǵı jańalıqlar sáwlelengen, talabalarǵa tálim – tárbiyalıq áhmiyeti bar, qızıqlı ańız – áńgimeler, mazmunlı qosıqlar, dáwirdiń nápesi sáwlelengen ocherk, publitsistikalıq maqalalar, gúrrińlerden alındı. Ayırım orınlarda materiallar gazeta – jurnallardan, internet saytlarınan alındı.
Sonday – aq talabalar qaraqalpaq tilindegi teoriyalıq materiallardı jeńil ózlestiriwi ushın hár bir temanıń sońında terminler sózligi (glossariy) berildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
