Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Saratonlar
 
(Cicadoidea)
kenja turkumi
 
vakillari teng qanotlilar orasida eng 
yirik hasharotlar; janubiy kengliklar, ayniqsa tropik iqlimda tarqalgan. O‘rta Osiyo va 
Qrimda ko‘p uchraydigan oddiy sayroqi jizildoq 
(Lyristes plebeja) 
ning uzunligi 5 sm ga 
yetadi (50-rasm).
MDHda saratonlarning 7 mingdan ortiq turi tarqalgan. Boshining tepasi bet 
tomonidan aniq, burchak hosil qiladi. Mo‘ylovlari kalta, 3-bo‘g‘imli, uchinchi 

---

176 
bo‘g‘imi uchida uzun bo‘g‘imdor qilchasi bor. Ko‘zlari taraqqiy etgan. Oyoq 
panjalari 3 bo‘g‘imli. 
Orqa oyoqlari (sayroqi saratonlardan tashqari) uzun sakrovchi tipda tuzilgan. 
Ustqanoti bir oz xitinlashgan, pardasimon, tiniq qorinchasi 8 bo‘g‘imdan iborat. 
Odatda, tuxumlarini tuxum qo‘ygichi yordamida o‘simliklarning poyasini tilib, ichiga 
botirib qo‘yadi. Lichinkalari imagoga o‘xshash, 5 ta yoshni o‘tab jinsiy voyaga 
yetadi. Sayroqi saratonlarning lichinkalari tuproqda yashaydi. Rivojlanishi yarim yil, 
bir yil, sayroqi va boshqa avlodlarda bir necha yil, janubiy Ameriki turlari 15-17 yil 
davom etadi. Saratonlarning ko‘pchilik turlari o‘simlik shirasi bilan oziqlanib katta zarar 
keltiradi. Ularning lichinkasi tuproqda bir necha yil davomida rivojlanadi. Amerika qit’asida 
uchraydigan о’n yetti yillik jizildoq (
Sicada septemdecim) 
eng uzoq yashaydigan 
hasharotlardan hisoblanadi. Saratonlar virus kasalligini tarqatadi.
50-rasm. Oddiy sayroqi saraton (Lyristes plebeja
): A - po‘stloqdagi tuxumlari. B - birinchi yoshdagi 
lichinka. D - katta yoshdagi lichinka. E - F - G - voyaga yetgan urg‘ochilari.
 
Oq qanotlilar 
(Aleyrododea) 
kenja turkumi. 
Tanasi kichik (1,3-1,8 mm). 
Mo‘ylovlari 3- 7 bo‘g‘imli; ikkala juft qanoti oq g‘ubor kukunlar bilan qoplangan, 
oyoq panjalari 2 bo‘g‘imli. Og‘iz apparati so‘ruvchi tipda tuzilgan. Tuxumlarini barg 
ostiga qo‘yadi.
Rivojlanishi murakkab gipermorfoz tipida, lichinkalarida 4 yosh 
bo‘ladi.
Birinchi va keyingi yoshlarida harakatsiz, oyoq va mo‘ylovlari yordamida 
o‘simlik bargiga yopishgan bo‘ladi, IV yoshida keskin o‘zgarib, ustini mumg‘ubor 
chiqindilari bilan qoplaydi, keyin qanotli imagoga aylanadi. Bir yilda bitta yoki bir 
necha avlod beradi (51-rasm).

---

177