Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

59-rasm. Xartumli qo‘ng‘izlar:
1-kazarka; 2-olma gulxo‘ri; 3-lavlagi qo‘ng‘izi; 
4,6-daraxt zararkunandalari; 5-no‘xat qo‘ng‘izi.
Ularning ko‘p turlari qishloq va o‘rmon xo‘jaligiga jiddiy zarar keltiradi. 
Xartumcha shakli va biologik xususiyatlariga qarab ikki guruh: uzun xartumchalilar 
va kalta xartumchalilarga bo‘linadi. Birinchilarining xartumchasi uzun silindr 
shaklida, uning yordamida ko‘p turlari tuxumlarini o‘simlik to‘qimalari ichiga botirib 
qo‘yadi. Bularga olma gulxo‘ri, beda barg filchasi va urug‘xo‘rlar, lavlagi filchasi, 

---

195 
ombor uzunburuni va boshqalarni ko‘rsatish mumkin. Lavlagi filchasi kalta 
xartumlilarga o‘xshash tuxumini tuproqqa qo‘yadi.
Qisqa xartumchalilarga tugunak uzunburunlilari kiradi. Ulardan tugunak 
filchasining lichinkalari dukkaklilar ildizlaridagi azot to‘plovchi bakteriyalar bilan 
oziqlanadi va tuproqda azot to‘planish jarayonini pasaytiradi. Uzunburun qo‘ng‘izlar 
oilasiga 40 mingga yaqin tur kiradi (59-rasm).
Bargxo‘r qo‘ng‘izlar 
(Chrysomelidae) 
oilasi bir necha o‘n ming turlarni o‘z 
ichiga oladi. Ular turli daraxtlar va qishloq xo‘jalik ekinlari bargini yeb ziyon 
keltiradi. Bargxo‘rlar orasida ayniqsa Kolorado qo‘ng‘izi
 
(Leptinotarsa 
decemlineata) 
kartoshkaga ziyon 
keltiradi. 
Qo‘ng‘izning asl vatani 
Shimoliy Amerika bo‘lib, 20 asr 
boshlarida 
dastlab 
G‘arbiy 
Yevropaga, undan esa Rossiyaga 
tarqalgan. 80-yillarda qo‘ng‘iz 
O‘zbekistonda 
ham 
paydo 
bo‘lgan.
 
Voyaga yetgan kolorado 
qo‘ng‘izining ustqanoti pushti 
rangda, o‘nta qora chiziqlari bor 
(60-rasm).

 
60-rasm. Kolorado qo‘ng‘izi: 
1-
imagosi, 2-lichinkasi, 3-kartoshka 
bargidagi tuxumlari, 4-qo‘ng‘iz va 
uning qurtlari zararlagan kartoshka 
o‘simligi (tuproqda g‘umbaklari),