Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

 
5-
kartoshka bargini zarar-layotgan 
lichinkalari, 6-g‘umbagi.
 
 
Urg‘ochi qo‘ng‘iz 2400 ga 
yaqin tuxum qo‘yadi. Qo‘ng‘izning qizg‘ish qo‘ng‘ir tusli lichinkalari kartoshkaga 
katta zarar keltiradi. Bir yoz mavsumida kolorado qo‘ng‘izining 2-3 avlodi 
rivojlanadi.
Muhоkаmа uchun sаvоllаr: 
1. To‘liq o‘zgarish bilan rivojlanadigan hasharotlar bo‘limi turkumlarini aytib 
bering.
2. Qattiq qanotlilar turkumi vakillari haqida ma’lumot bering.
3. Qattiq qanotlilar turkumiga kiruvchi foydali va zararli vakillari haqida 

---

196 
ma’lumot bering.
Ikkinchi sаvоl bo‘yichа dаrs mаqsаdi:
Talabalarga to‘liq o‘zgarish bilan 
rivojlanadigan hasharotlardan-to‘rqanotlilar va buloqchilar turkumlarining tuzilishi 
hamda tarqalishi haqida ma’lumot berish.
Idеntiv o‘quv maqsadlari:
2.1. To‘rqanotlilar turkumi- ning tuzilishi, tarqalishi va ahamiyati haqida 
ma’lumot bera oladi.
2.2.
 
Buloqchilar turkumiga tegishli ma’lumotlarni izohlay oladi.
Ikkinchi sаvоlning bаyоni:
To‘rqanotlilar 
(Neuroptera)
 
turkumi
vakillarining qanotlari qalin to‘rlangan 
va tiniq. Mo‘ylovlari ko‘zlari oralig‘ida o‘rnashgan. Panjalari besh bo‘g‘imli, yetuk 
davridagi hasharotlar ko‘rinishi jihatdan turli xil bo‘lsa ham lichinkalari bir tipda 
tuzilgan. Qanotlarini yoygan holda ayrim turlarining qanoti kengligi 120 mm gacha 
boradi. Ba’zi turlarining orqa juft qanoti reduksiyalangan. To‘liq metamorfoz orqali 
rivojlanadi.
Lichinkasining og‘iz organlari so‘ruvchi tipda tuzilgan, yirtqich hayot 
kechiradi. Ozig‘i ichakdan tashqarida hazm bo‘ladi. Tutilgan o‘ljaning terisini 
lichinka o‘tkir jag‘lari bilan teshib, uning tanasiga so‘lagini to‘kadi. So‘lak ta’sirida 
o‘ljaning ichki organlari yemirilib, suyuq holga keladi. Lichinka ana shu suyuq oziqni 
so‘rib oladi. To‘rqanotlilarga issiq iqlimda keng tarqalgan 3500 ga yaqin tur kiradi, 
MDH da 200 dan ortiq turi aniqlangan. Ulardan ayrimlari masalan, gemerobidlar, 
oltinko‘zlarning ayrim turlari va dilyaridlar asosan o‘rmonlarda tarqalgan bo‘lsa, chumoli 
sherlari, askalaftlar, mantispalar esa cho‘l va dasht mintaqalariga xosdir.
Voyaga yetgan hasharotlar asosan kechqurunlari faol bo‘lib, o‘simliklarda erkin 
holda hayot kechiradi. Ular ichida yirtqichlari, shuningdek, o‘simlik shirasini iste’mol 
qiladigan turlari ham uchraydi. Tuxumlarini odatda yonbosh yoki vertikal holatda alohida 
yoki to‘p-to‘p qilib substratga qo‘yadi. Oltinko‘zlarda va mantispalarda tuxumlari uchun 
poyachasimon tuzilish xosdir. 
To‘rqanotlilar faol yirtqichlar bo‘lib, boshqa entomofaglar bilan birgalikda 
o‘simliklarning zararkunandalarini yo‘qotishda ishtirok etadi. 
To‘rqanotlilar turkumi vakillari qishloq xo‘jalik ekinlari, mevali va o‘rmon 
daraxtlarining zararkunandalarini qirib katta foyda keltiradi.
To‘rqanotlilar turkumiga oltinko‘zlar, gemerobiydlar, changqanotlilar va 
chumoli sherlar oilalari kiradi. 
O‘zbekistonda ushbu turkumga kiruvchi to‘g‘nag‘ichmo‘ylovlilarning 2 turi, 
oltinko‘zlarning 24 turi, chumoli sherlarning 25 ga yaqin turi ma’lum. Qolgan guruhlari 
yaxshi o‘rganilmagan..