Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

51-rasm. Teng qanotlilar turkumi, oq qanotlilar kenja turkumi:
1-voyaga yetgani; 2-lichinkasi; 3-pupariysi.

---

178 
qismlarga bo‘linmagan, ya’ni hamma bo‘g‘imlari qo‘shilib ketgan. Har bir turga oid 
qalqondorlar urg‘ochi formalarining tanasi oval, yumaloq, noksimon bo‘lishi 
mumkin. Bo‘rtmalari va oyoqlari yo‘q. Ammo og‘iz apparati yaxshi taraqqiy etgan, u 
xartumcha va g‘ilof ichiga joylashgan 4 ta qilchadan iborat.
Qurtchalarning yoki komstok qurtining tanasi cho‘ziq, ba’zilarida parallel 
yonboshli, ko‘pincha tuxumsimon. Qorin qismining uch tomonini ingichkalashib 
ketganligi bilan qalqondorlar va soxta qalqondorlardan farq qiladi, Ko‘pchilik turlari 
usti oqish mum g‘ubor bilan qoplangan. Tuxum qo‘yish davrida tanani o‘rab olgan 
paxtasimon xaltacha chiqaradi.
Soxta qolqondorlar lichinkalari va yosh urg‘ochi individlari qalqonsiz, tanasi 
nozik va elastik, yumshoq. Urg‘ochisi ulg‘aygan sari uning ustki po‘sti qotib boradi 
va tuxum qo‘yish davri so‘ngiga borib qotadi. 
Qalqondor va soxta qalqondorlarning urg‘ochilari qanotsiz, harakatsiz bo‘ladi. 
Erkak koksidiyalarning tanasi bosh, ko‘krak va qorin bo‘limlariga aniq ajralib turadi. 
Mo‘ylovlari uzun, yaxshi taraqqiy yetgan. Ko‘zlari bor, og‘iz
apparati taraqqiy 
etmagan. Qanotlari bir juft, ba’zan reduksiyalangan. Oyoqlari uzun. Qorin qismi 
bo‘g‘imlarga aniq ajralgan, uch tomoni ingichkalashgan, oxirida naysimon o‘simtasi-
tashqi jinsiy apparati bor. Erkak individlari uchadi. 
Koksidiyalar lichinkasining ikkinchi, ba’zan birinchi yoki uchinchi yoshida 
ham, tuxum yoki imago davrida ham qishlaydi. Qalqondorlarning ko‘p qismi qishda 
halok bo‘ladi. 
52-rasm. Qalqondorlar turli oila vakillarining ustki ko‘rinishi: 
1-
mumg‘ubor qurtcha; 2-soxta qalqondor; 3-erkak mumg‘ubor qurtcha; 4-
urg‘ochi binafsha rang qalqondor; 5-uning erkagi (LP
1
-birinchi yosh lichinka 
po‘sti, LP
2
-ikkinchi yosh lichinka po‘sti); 6-tuxum qopchiqli momiq 
bolishcha. 
 

---

179 
Koksidiyalar ko‘pincha urug‘lanmasdan urchiydi. Urg‘ochilari (40-70 ta) 
tuxumini qalqoni ostiga yoki tuxum xaltalari oralig‘iga qo‘yadi. Soxta qalqondorlar 
urg‘ochisi ancha nasldor. Masalan, bujmaloq soxta qalqondor urg‘ochisi 2000, 
akatsiya qalqondori 3500 taga yaqin tuxum qo‘yadi. 
Koksidiyalarning tuxumi turli muddatda rivojlanadi. Masalan, O‘rta Osiyo 
vergulsimon qalqondori bir necha oyda, pushti qalqondor 20-25 kunda, turon va tol 
qalqondori bir necha soatda rivojlanadi.
Komstok qurti 300 dan ortiq tur o‘simliklarda uchraydi. Lekin u asosan tut 
daraxti va anorga katta zarar yetkazadi. Koksidiyalarga qarshi rodoliya xonqizi, 
xilokorus xonqizi kabi yirtqich qo‘ng‘izlardan foydalanib, kurash olib boriladi.