23-Laboratoriya mashg‘ulot. Parda qanotlilar turkumi bilan tanishish va aniqlash Parda qanotlilar Hymenoptera turkumi

23-Laboratoriya mashg‘ulot.
Parda qanotlilar turkumi bilan tanishish va aniqlash


Parda qanotlilar - Hymenoptera turkumi turkumlardan biri bо‘lib, 150 mingdan ortiq, jumladan MDH da 20 mingga qadar turi ma’lum. Kо‘p turlari, ayniqsa, mayda formalari hali yetarli о‘rganilmagan. Bularning qanoti ikki juft, tiniq, lekin orqa juft qanotlari oldingisiga mahkam ilashgan, shuning uchun ikki qanotga о‘xshash kо‘rinishda. Og‘iz apparati kemiruvchi yoki sо‘ruvchi tipda, yuqori jag‘lari taraqqiy etgan. Qorinchaning birinchi bо‘g‘imi kо‘krak qismga qо‘shilgan. Urg‘ochilarida tuxum qо‘ygichi yoki nayzasi bor. Lichinkalari oyoqsiz yoki qurtsimon. G‘umbagi erkin kо‘rinishda, kо‘pincha pilla ichida joylashgan. Mayda turlarining kattaligi о‘rtacha (0,2—0,5 mm). Boshi harakatchan о‘rnashgan, kо‘zi uchta, kichkina. Mо‘ylovlari turli-tuman, kо‘pincha ipsimon yoki tirsaqli. Og‘iz apparati kemiruvchi yoki sо‘ruvchi tipda tuzilgan. Yuqori jag‘ning kemiruvchi funksiyasi fakat arrakash yirtkichlarda, chumolilarda va ba’zi arilarda saqlanib qolgan. Kо‘pchilik turlarda yuqori jag‘i tutish va ushlab turishga, pillani teshish va xokazo- larga xizmat qiladi.
Voyaga yetgan davrda oziqlanishi va biologik xususiyatlariga muvofiq og‘iz apparati kemiruvchi va sо‘ruvchi tiplariga bо‘linadi. Kemiruvchilarga arrakashlar, turli yaydoqchilar, qisman arilar va chumolilar kiradi, lekin ularning hammasini oziqlanish xususiyati turlicha. Yirtqichlik bilan hayot kechirish parda qanotlilar uchun boshlang‘ich hisoblanadi. Kо‘p tur arrakashlar, yaydoqchilar va ayrim kemiruvchi og‘iz bо‘laklariga ega bо‘lgan parda qanotlilar gul nektari bilan oziqlanadi. Yaydoqilar tuxum qо‘yish paytida yana о‘ljasining jaroqatlangan yeridan chiqkan gemolimfa bilan oziqlanadi. Bunday kemiruvchi va shartli kemiruvchi formalarda (ayniksa, arrakashlarda) og‘iz apparati jag‘ paypaslagichli bо‘lib, ikki parchali maksillari va tashqi parchalari (yonbosh tilchalari) erkin joylashgan, paypaslagichlari taraqqiy etgan, kam о‘zgargan pastki labi saqlangan. Lekin birmuncha murakkab, takomillashgan formalari nektar bilan oziqlanganligi sababli og‘iz apparati tubdan о‘zgargan va shu funksiyann bajarishi keskin takomillashgai. Avvalo, oziq qabul qilish vazifasi tamomila pastki lab va unga juda yaqin pastki jag‘larga, ya’ni l i b i o m a k s i l l ya r kompleksiga о‘tgan. Bu kompleks chо‘ziqlashgan va xartumchaga aylangan. Pastki labning ichkn parchalari uzun tilcha hosil qilgan, lab paypaslagichlari esa birinchi bо‘g‘imlar hisobiga uzunlashgan, oziqlanish vaqtida maksillarning tashqi parchalari tilchaga bevosita yaqinlashib kelib, naycha-xartumcha tashkil qiladi, tomoq muskullari yordamida nektar xartumcha orqali kо‘tariladi.