Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Ovchi qandalalar 
(Nabidae)
oilasi
o‘rtacha kattalikdagi (uzunligi 3,6-12 mm), 
yirtqich qandalalar turlarini o‘z ichiga olib, tanasi uzunchoq, ovalsimon shaklda, kam 
hollarda uzunchoq-oval shaklli, xartumi to‘rt bo‘g‘imli, keskin egilgan. Qanot ustligi 
ko‘pincha birmuncha qisqargan. Ular asosan pashsha, o‘simlik bitlari, saratonlar va 
boshqa zararli qandalalar lichinkalari hamda har xil mayda zararkunanda hasharotlar 
bilan oziqlanadi. Ayrim turlari tungi yirtqichlar bo‘lib, kunduzi o‘simliklar, toshlar va 
boshqa narsalarning ostida yashinib yotadi. Bu oilaga 300 ga yaqin tur kiradi. 
Markaziy Osiyoda, shu jumladan O‘zbekistonda och ovchi (
Nabis palifer)
turi 
ko‘proq uchraydi. Uning tanasi ust tomoni kulrang, boshining orqa qismi va 
yelkasining boshlang‘ich qismidan qoramtir yo‘llar o‘tgan. Tanasi uzunchoq bo‘lib, 
kattaligi 7-9 mm keladi. G‘o‘za agrobitsenozi uchun odatdagi tur bo‘lib, barcha 
so‘ruvchi zararkunandalar va o‘rgimchakkanalar bilan oziqlanadi.
Qandalalarning soni turli o‘simliklarda har xil miqdorda bo‘lishi mumkin. 
Masalan, bedada butun o‘suv davri mobaynida uchrasa, poliz va sabzavot ekinlarida 
ularning o‘suv muddatiga bog‘liq holda davriy ravishda uchraydi. Laboratoriya 
sharoitida 2 ta entomofag qandala 20 tadan 30 tagacha g‘o‘za shirasini yo‘qotganligi 
aniqlangan. Nabis qandalasi o‘z o‘ljasini oldingi oyoqlari yordamida ushlaydi va 
xartumchasi yordamida butun ichki qismini so‘rib oladi.
Mitti yirtqichlar yoki antokoridlar 
(Anthocoridae)
oilasiga 
250 ta tur 
yirtqich qandalalar kiradi. Ular asosan o‘simlik bitlarini, olma mevaxo‘ri, barg 
o‘rovchilar, kuyalar, koksidlar, tripslar, kanalarning tuxumlari va voyaga yetganlari 
hamda har xil qo‘ng‘izlarning lichinkalari bilan oziqlanib, qishloq xo‘jaligi 
zararkunandalarini yo‘qotishda ahamiyati katta. Bu oila vakillarini ko‘pincha 
o‘simliklarning gullari, tanalari, barglari va shoxchalari ostida uchratish mumkin. 
Ular odatda voyaga yetgan fazasida qishlab qoladi. Mazkur oilaga kiruvchi yirtqich 
qandalalar ancha mayda (uzunligi 1,5-4,5 mm) bo‘lib, ularning tanasi ovalsimon, 
yassilashgan yoki uzunchoq, boshi oldingi tomonga turtib chiqqan va uzuk shaklida 
bo‘ladi. 
To‘liq qanotli turlarining faqat ayrim vakillaridagina old qanotlari qisqa 
bo‘ladi. Antokorid oilasining ko‘p uchraydigan va foyda keltiradigan turi oddiy 
antokorid 
(Anthocoris nemorum)
hisoblanadi. 1 ta oddiy antokorid 1 kunda 160 
tagacha zararkunandalarni yo‘qotadi.

---

171 
Yirtqich qandalalardan yana oriuslar (
Orius niger va Orius albidipennis
) ancha 
mayda, ya’ni urg‘ochilarining uzunligi 2,7-3 mm ni, erkaklariniki esa 2,0-2,2 mm ni 
tashkil etadi. 
Orius qandalasining voyaga yetgani, asosan o‘rgimchakkanalarni yo‘qotishda 
juda katta ahamiyatga ega. Bu qandalalarning lichinkasi esa o‘rgimchakkana 
tuxumlarini yeb yo‘qotadi. Bundan tashqari, orius qandalalarining ozuqa ratsioniga 
yana o‘simlik bitlari, tripslar, ko‘sak qurti va har xil mayda zararli hasharotlar kiradi.
Laboratoriya sharoitida 1 ta orius lichinkasi 1 kunda o‘rgimchakkanalarning 64 
ta tuxumini va 48 ta voyaga yetganlarini hamda lichinkalarini yeb kamaytirganligi 
yoki 1 kecha-kunduzda 1 ta urg‘ochi qandala kanalarning 114 ta lichinka va 
nimfalarini hamda 157 ta tuxumlarini yo‘q qilganligi aniqlangan. Bu qandalalar 70 % 
gacha g‘o‘za tunlami tuxumlarini yo‘qotishi mumkin. Ularning voyaga yetganlari 
barglarning orqasida qishlaydi.
Oriuslarning rivojlanish davri 20 kunga to‘g‘ri keladi. Voyaga yetganlari 22-53 
kun atrofida yashaydi. Bizning sharoitda ular bir necha avlod beradi. Markaziy 
Osiyoda 
Orius niger 
va
Orius minutes
kabi foydali turlari uchraydi, lekin ularning 
biologiyasi hozirgacha yaxshi o‘rganilmagan.