U. X. Safarov, N. M. Karakulov

6.4. MOD hududining tuproqlari, o’simlik va hayvonat dunyosi.
Tuproq juda murakkab tabiiy hosiladir. Bu geografik komponentning 
hosil bo’lishi tog’ jinslari yuzasining yemirilishidan boshlanadi. Harorat, namlik va 
tirik organizmlar ta’sirida yemirilgan tog’ jinslarida o’simlik paydo bo’ladi. 
O’simliklar nobud bo’lar ekan, tuproqda organik modda qoldiradi. Tuproq hosil 
bo’lishida iqlim, relьef, mikroorganizmlar, o’simliklar, hayvonlar, inson 
faoliyatining roli muhim ahamiyatga ega. 
Tuproqlar mexanik tarkibiga ko’ra gilli tuproqlar, loyqa tuproqlar, qumoq va 
qumloq toproqlarga bo’linadi.
Markaziy Osiyoning tekislik qismida tuproqlar kenglik bo’ylab zona-zona 
bo’lib joylashgan. Chala cho’l va cho’llarning asosiy zonal tuproqlariga kashtan, 
qo’ng’ir, sur qo’ng’ir, taqir, qumli, bo’z, sho’rlangan tuproqlar kiradi. Chala cho’l 
va cho’l zonasi tuproqlarida chirindi oz. 
Markaziy Osiyoning tog’li qismida quyidagi balandlik tuproq mintaqalari 
ajratiladi: 
1. Bo’z tuproq mintaqasi (tog’ oldi qiyaliklari va tog’ etagidagi tekisliklar); 

---

180 
2. Jigarrang va qo’ng’ir o’rmon tuproqlar mintaqasi (o’rtacha balandlikdagi 
tog’lar); 
3.Qora va och tusli qo’ng’ir tuproqlar mintaqasi (baland tog’ o’rmon-o’tloq 
dashtlar); 
4. Tog’-o’tloq tuproqlar mintaqasi (subalp va alp o’tloqlar). 
Markaziy Osiyoning (Qozog’istonning) shimoliy qismi dasht zonasiga 
to’g’ri keladi va bu yerlarda qora tuproqlar tarqalgan. Janubroqda, ya’ni 
Qozog’iston past tog’larining markaziy qismlari, Mug’ojar tog’lari chalacho’l 
zonasida joylashgan shu sababli bu yerlarda, och tusli kashtan va qo’ng’ir tuproq 
ko’p uchraydi. 
CHalacho’l zonasining janubida qo’ng’ir, sizot suvlari yaqin bo’lgan 
joylarda o’tloq, o’tloq-botqoq, sho’rxok tuproqlar uchraydi.
Turkiston tog’ etaklaridagi eng quyi mintaqada bo’z tuproqlar keng 
tarqalgan. Bu mintaqa och tusli, to’q tusli bo’z tuproqlar bilan boshlanib yuqoriga 
ko’tarilgan sari ularning turlari o’zgarib boradi.