U. X. Safarov, N. M. Karakulov

20,7% 
12,2% 
9,5% 
9,3% 
9,0% 
39,3% 
Mineral o'g'itlar ishlab chiqaruvchi eng yirik 
mamlakatlar 
Xitoy 
AQSh 
Hindiston 
Kanada 
Rossiya 
Boshqalar 

---

123 
Mineral o‘g‘itlar ishlab chiqaruvchi eng yirik mamlakatlar. 20- rasm. 
Fosforli o‘g‘itlar uchun xom-ashyo fosforit va apatitlar hisoblanadi. Fosforit 
zahiralari va uni qazib olishda Marokash, AQSh, Tunis, Qozog‘iston, Xitoy va 
boshqalar, apatit bo‘yicha Rossiya, Braziliya va Vyetnam kabi mamlakatlar ajralib 
turadi. Fosforitlardan o‘g‘it ishlab chiqarish joylashuvning xom-ashyo omiliga ega 
bo‘lsa, apatitlardan o‘g‘it olish iste’mol omiliga suyanadi (32 –jadval).
Azotli o‘g‘it ishlab chiqarish odatda xom-ashyosi koks gazlaridan olinadigan 
ammiak bo‘lganligi uchun metallurgiya markazlari yoki asosiy neft va gaz konlari 
atrofiga to‘planadi, binobarin bu tarmoq joylashuvning iste’mol omiliga egadir. 
Kaliy o‘g‘iti ishlab chiqarish esa kaliy tuzining yirik zahiralari mavjud 
bo‘lgan mamlakatlarda shakllanadi. 
Mineral o‘g‘it ishlab chiqaruvchi mamlakatlar . 32 -jadval 
 
T/r 
Azot 
o‘g‘iti 
ishlab
chiqarish 
Fosfor o‘g‘iti ishlab 
chiqarish. 
Kaliyli o‘g‘itlar ishlab 
chiqarish 
Davla
tlar
Ishlab 
chiqarish 
(ming t) 
Davlatlar
Ishlab 
chiqarish 
(ming t) 
Davlatlar
Ishlab 
chiqarish 
(ming t) 
1 
XXR
27669
XXR
13,5
Kanada
10,5
2 
Hindis
ton
10053
AQSH
7,9
Rossiya
5.9
3 
AQSH 9442
Hindiston
3,9
Belorus
5,0
4 
Rossiy
a
6044
Rossiya
2,6
GFR
3,3
5 
Kanad
a
3836
Braziliya
1,5
XXR
2,2
Jahon 89500
Jahon
39,2
Jahon
33,5
Rivojlangan davlatlar kimyo sanoatining ba’zi mahsulotlarini ishlab 
chiqarish jarayoni ekologik xavfli bo‘lganligi sababli bunday mahsulotlarni 
rivojlanayotgan va qoloq mamlakatlar hududida shakllantirganlar. Natijada yirik 

---

124 
neft-kimyo komplekslari Afrika, Fors ko‘rfazi davlatlarida, Venesuela, Meksika 
kabi davlatlarda bunyod qilingan.
Nafis kimyo tarmog‘i dunyo kimyo sanoati mahsulotlarining 25% ini ishlab 
chiqaradi va bu tarmoqning ahamiyati tobora ortib bormoqda. Bu tarmoq 
mahsulotlarining salmog‘i kam bo‘lsada, nihoyatda fantalabdir. Qiyoslab 
qaraganda nafis kimyo sanoatida ishlab chiqarilgan 1 tonna mahsulotning narxi 
boshqa kimyoviy mahsulotlarnikidan ancha baland bo‘ladi.
75% dan ortiq dori-darmonlar va parfyumeriya mahsulotlari yuksak 
rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqariladi, 20% rivojlanayotgan davlatlar 
hissasiga, 5% dan kamrog‘i MDH mamlakatlari hissasiga to‘g‘ri keladi. XX asr 
oxirida nafis kimyo asosan AQSh, Yevropa va Osiyoning rivojlangan davlatlaridan 
tashkil topgan uchta mintaqada shakllangan edi.
Dori vositalarini ishlab chiqarishning eng katta hajmi AQShga to‘g‘ri keladi. 
Farmasevtika sanoatining rivojlanishi bo‘yicha Germaniya, Shveysariya, Fransiya, 
Polsha, Vengriya, Yaponiya, Xitoy va Hindiston ajralib turadi. Jahon bozorini dori 
vositalari bilan asosiy ta’minlovchilar AQSh va Yevropa davlatlari bo‘lsa, asosiy 
xaridorlar Yaponiya, Rossiya (talabning 2/3 qismi) va rivojlanayotgan davlatlar 
hisoblanadi.
Parfyumeriya mahsulotlarining eng yirik ishlab chiqaruvchilari Yevropa 
(ayniqsa Germaniya va Fransiya), AQSh, Yaponiya va Rossiya davlatlaridir.