U. X. Safarov, N. M. Karakulov

3.4. Jahonning biologik, iqlimiy va rekreatsion resurslari 
Biologik resurslar
 
deb milliy iqtisodiyotda foydalaniladigan o‘simlik va 
hayvonot olamiga aytiladi. Ta’rifdan kelib chiqqan holda biologik resurslar ikki 
turga bo‘linadi: o‘simliklar va hayvonot olami. Ularning har biri jahon iqtisodiyoti 
rivojida o‘ziga xos ahamiyatga egadir. Lekin, hech bir tur o‘rmon resurslaridek 
iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanmaydi. 
Jahon mintaqalarida joylashgan o‘rmonlarning umumiy maydoni 5,1 mlrd 
gani tashkil qiladi. Jahonda ikki o‘rmon mintaqasi mavjud bo‘lib, shimoliy 
mintaqa asosan shimoliy kenglik hudularini (Kanada, Skandinaviya yarim oroli 
davlatlari, Rossiya va b.) o‘z ichiga olib, aksariyat hollarda ignabargli daraxtlar 
bilan qoplangan. Janubiy mintaqa esa tropik mintaqada joylashgan o‘rmon 
hududlaridan (Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari, Braziliya, KDR va b) iborat. Bu 
yerda asosan qimmatbaho turdagi daraxtlar tarqalgan. Ular orasida sandal, temir, 
qizil daraxt kabi mebelbop navlar bilan bir qatorda tabiiy kauchuk olinuvchi 
geveyazorlar ham katta maydonlarni tashkil qiladi. Ular yer yuzasi bo‘ylab notekis 

---

66 
taqsimlangan. 11-jadvalda jahon o‘rmon resurslarining hududiy taqsimlanishi aks 
etgan.
Jahon o‘rmon resurslarining hududiy taqsimlanishi.
11-jadval 
Mintaqa 
lar
O‘rmon 
maydoni 
O‘rmon 
bilan 
qoplangan 
maydon, 
mln. ga
 
O‘rmon 
bilan 
qopla 
nish 
daraja 
si, %
Daraxt zahirasi 
Mlrd m³ %
mln.ga %
Yevropa
195
3,7
150
27
19
5
Osiyo
660
12,9
500
19
55
14,3
MDH
940
18,4
755
35
84
21,9
Afrika
1140
22,2
545
18
56
14,6
Shimoliy 
Amerika
750
14,7
455
25
53
13,8
Lotin Amerikasi
1260
24,5
970
48
110
28,6
Avstraliya 
va 
Okeaniya
180
3,6
70
9
7
1,8
Butun dunyo 
5125
100
3445
27
384
100
Rossiya, Kanada, AQSh kabi davlatlar o‘rmon maydonlari hajmiga ko‘ra 
yetakchilik qiladi. 
Iqlimiy resurslar iqtisodiyotda keng foydalaniladigan, tugamaydigan 
xususiyatga ega bo‘lgan iqlim elementlari hisoblanadi. Ularga quyosh energiyasi, 
shamol kuchi, yerning ichki energiyasi va boshqalar kiradi. Yer yuzidagi eng 
kuchli energiya manbai quyosh radiatsiyasidir. Yillik quyosh radiatsiyasi jahon 
energiya iste’molidan 20 ming marta ortiq (1,56 10
18
kVt/s). Atmosferada yuz 
beradigan energiya qaytarilish jarayoni natijasida yer yuziga 10
14
kVt yoki 10
5
mlrd kVt-s (0,16 kVt har 1 km
2
quruqlik va Dunyo okeani yuzasiga) energiya yetib 
keladi. Hisob-kitoblarga ko‘ra yuqori kengliklarda quyosh energiyasi zichligi 80– 
130 Vt/m
2
, mo’tadil mintaqada – 130–210, tropik mintaqa cho‘llarida – 210–250 

---

67 
Vt/m
2
ni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar asosida quyosh energiyasidan foydalanish 
imkoniyati arid mintaqada (quruq) joylashgan davlatlarda katta imkoniyatlar 
mavjud degan xulosaga kelish mumkin. 
Shamol energiyasi tugamaydigan, arzon energiya manbai bo‘lib, 
foydalanilishi 
natijasida 
atrof-muhitni 
ifloslantirmaydi. 
Asosan 
mo’tadil 
kengliklarda bu imkoniyat yuqori. Shu bilan birga doimiy shamollar esuvchi 
Shimoliy va Boltiq hamda Arktik mintaqa dengizlari bo‘yida esuvchi doimiy 
shamollardan ham foydalanish mumkin. Ma’lumotlarda ko‘rsatilishicha, 
shamolning yillik foydalanish quvvati 300 mlrd kVt/ s ni tashkil qiladi.
Iqlimiy resurslar qishloq xo‘jaligi uchun katta ahamiyatga egadir.
 
Qishloq 
xo‘jalik ekinlari yetishtirish uchun talab etiladigan issiqlik, namlik va yorug‘lik
aynan ushbu resurs turi orqali hosil qilinadi.