U. X. Safarov, N. M. Karakulov

6-rasm. Neft qazib olishning xududiy jihatlari 
Tabiiy gaz zahiralarining salmoqli qismi rivojlanayotgan davlatlar 
xissasiga to‘g‘ri keladi. Gaz zahiralarining 40% Yaqin Sharq, 30% Sharqiy 
Yevropa hududida to‘plangan. AQSh, Rossiya, Kanada, Eron, Qatar tabiiy gaz 
qazib olish bo‘yicha peshqadam bo‘lib hisoblanadilar. Mintaqalar bo‘yicha esa 
yillik qazib olinayotgan gazning 28,2% Osiyo, 26% Shimoliy Amerika, 23,7% 
MDH, 8,9% Yevropa, 6,5% Afrika, 5% Lotin Amerikasi, 1,6% Avstraliya 
xissasiga to‘g‘ri keladi.
So‘nggi yillarda neft va tabiiy gazga bo‘lgan talabning ortishi, bir qator 
davlatlarda ularning zahiralarining tugab borishi mazkur mineral resurslarning 
yangi konlarini izlashga majbur qilmoqdadir. Jahonning bir qator davlatlarida 
mazkur mineral resurslar slanets qatlamlar orasidan qazib olish ishlari amalga 
oshirilmoqdadir Slanetsli neft qazib olish bo‘yicha Rossiya, AQSH, Xitoy, 
Argentina, Venesuela, slanetsli gaz qazib olishda esa Xitoy, Argentina, Jazoir, 
AQSH, Kanada davlatlari peshqadamlik qilmoqdadir Mutaxassislar slanetsli 
5 
15,8 
16,6 
8,9 
39,9 
12,2 
0,6 
% 
Yevropa 
MDH 
Shimoliy Amerika 
Lotin Amerikasi 
Osiyo 
Afrika 
Avstral. va Okean

---

59 
gazning umumiy zahirasini 206 trln m
3
, neftnikini esa 345 mlrd barrel (1 barrel ≈ 
158,988 litr = 0,158988 m³ ≈ 0,1364 tonna = 136,4 kg) deb baholamoqdalar. 
Nometall rudalarning yana bir muhim turi kimyoviy xom ashyolar qazib 
olish hisblanadi. Fosforitlar, tabiiy oltingugurt, kaliy tuzlari mazkur guruh mineral 
resurslari orasida katta xo‘jalik ahamiyatiga egadir. Fosfatlarni qazib olishning 
muhim markazlari AQSH, Xitoy, Marokash, Rossiya, Qozog‘iston (birgalikda 
yillik umumjahon qazib olishning 75% to‘g‘ri keladi) bo‘lib hisoblanadi. Uni 
eksport qilish bo‘yicha Marokash peshqadam hisoblanadi. Kaliy tuzlarining 75% 
Kanada, GFR, Belorus va Rossiya tomonidan qazib olinadi. 
Qurilish materiallarini qazib olish jahonning deyarli barcha davlatlariga xos 
soha hisoblanadi. Ular orasida sement xom ashyosi va marmar katta xo‘jalik 
ahamiyatiga egadir. 
Qimmatbaho va bezakbop toshlar paydo bo‘lishi bir qancha geologik 
jarayonlar bilan bog‘liq. Shu bois turli ko‘rinishdagi mazkur mineral resurslarining 
geografik tarqalishi turlicha (8-jadvalga qaralsin). Bezakbop toshlar zahirasi 
O‘zbekistonda 85 mln kub metrdan oshadi. 
Demak, nometall mineral resurslar ham metallar kabi ishlab chiqarishning 
ko‘plab sohalarini – yoqilg‘i-energetika, metallurgiya, qurilish materiallari ishlab 
chiqarish, kimyo, yengil sanoat tarmoqlari hamda qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini 
rivojlantirish uchun katta ta’sir ko‘rsatadi.