U. X. Safarov, N. M. Karakulov

 
 
 
 
 
 
 
Tug’ilishning umumiy koeffitsienti – 
har ming kishiga nisbatan tug’ilgan 
bolalar soni va u ‰ bilan belgilanadi
. 
Tug’ilishning umumiy koeffitsienti < 16‰ – past daraja; 16-24‰ – o’rta 
daraja; 25-29‰ – o’rtadan yuqori daraja; 30-39‰ – yuqori daraja; >40‰ – juda 
yuqori daraja hisoblanadi.

---

73 
Jahon mamlakatlarida tug‘ilishning umumiy koeffitsienti. 13
-jadval 
№
Davlatlar
Tug‘ilishning 
umumiy 
koeffitsienti, ‰
1
Niger
45,45
2
Mali
44,99
3
Uganda
43,79
4
Zambiya
42,13
5
Burkina-Faso
42,03
..224
Monako
6,65
O‘lim 
darajasi dastavval 
kishilar hayotining 
moddiy 
sharoitiga-
ovqatlanishiga, mehnat va ro‘zg‘orning sanitariya-gigiena sharoitiga, sog‘liqni 
saqlash ishlari taraqqiyotiga bog‘liq. O‘limning yuzaga kelishida genlarda mavjud 
bo‘lgan o‘zgarishlar, ya’ni organizmning kasallik bilan kurashish jarayoni, turli 
tashqi kuchlar ta’siri katta ta’sir ko‘rsatadi. Jahon davlatlarida o‘limning o‘ziga xos 
jihatlari quyidagilardan iborat: 

XX asr boshlariga kelib, hayot darajasining oshishi sababli 
o‘lim su’ratlari pasaydi; 

O‘lim jarayoni asosan qariyalarga xos holat bo‘la boshladi; 

O‘lim holati kelib chiqishida ekzogen sabablar bilan birga 
endogen va kvazoendogen sabablar ham ta’sir qila boshladi; 

Ayollar va erkaklar o‘lim darajasi o‘rtasida farq orta bordi va b.
Umuman yuqorida ko‘rib o‘tilgan sabablariga ko‘ra jahon davltlarida turli 
ko‘rinishdagi o‘limning umumiy koefitsienti qayd qilinadi. Tibbiy xizmat 
darajasining yuqoriligi, hayot tarzining baland ekanligi rivojlangan davlatlar 
orasida tug‘ilish koeffitsientining past bo‘lishiga sababchi bo‘ladi. Jahonda 
o‘rtacha o‘lim koeffitsienti 8‰ni tashkil etadi. O‘rtacha ko‘rsatkichdan past daraja 
asosan Yevropa davlatlarida kuzatiladi. O‘limning umumiy koefitsienti eng yuqori 
ko‘rsatkichi esa Afrika davlatlariga xos. Lesoto jahonda o‘lim koeffitsienti eng 
yuqori bo‘lgan davlat bo‘lib hisoblansa (14,9‰), Qatarda eng past ko‘rsatkich 
qayd qilinadi (1,53‰). 

---

74 
O‘lim darajasining asosiy demografik ko‘rsatkichlari orasida bir yoshgacha 
bo‘lgan bolalar o‘limi, o‘rtacha umr ko‘rish darajasi ko‘rsatkichlari ajralib turadi. 
Jahon bo‘yicha bir yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘limi ko‘rsatkich 38-40 ‰ni tashkil 
qilgan holda, uning eng past ko‘rsatkichi Monakoda (1,81‰) qayd qilinadi. Eng 
yuqori ko‘rsatkich esa Afg‘onistonga xos bo‘lib (117,23‰), bunga siyosiy 
notinchlik, tibbiy xizmatning past darajada rivojlanganli kabi omillar katta ta’sir 
ko‘rsatadi. Jahon mintaqalari va davlatlarida o‘rtacha umr ko‘rish darajasi tahlil 
qiinganda ham aynan ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasi ko‘rsatkich miqdoriga 
ta’sir ko‘rsatishini ko‘rish mumkin (14 –jadval).