Тузувчидан Ушбу "Электр схемаларни ўқиш"

Умумий схемалар
комплекснинг таркибий қисмлари ва уларнинг 
эксплуатация жойларида боғланишини кўрсатади. 

Жойлаштириш схемалари
қурилманинг таркибий қисмларини 
эксплуатация жойида жойлаштирилишини кўрсатади. Зарур бўлганда 
уларнинг ўзаро уланишини ҳам кўрсатади. 
Схемалар ўзаро уйғунлашган ҳам бўлиши мумкин. Мисол учун, 
уланишлар схемасида ташқи уланишлар ҳам кўрсатилган бўлиши 
мумкин. 
2. 
Электр қурилмалар схемаларини чизилишидаги асосий талаблар
Электр энергиясини ишлаб чиқариш, ўзгартириш, масофага узатиш, 
тақсимлаш ва истеъмол қилиш электр қурилмаларнинг электр схемаларида 
амалга оширилади. Шу сабабли электр қурилмаларининг ишлашини 
кўрсатадиган чизмалар электр схемалари бўлади. Бу схемаларда 
қурилмаларнинг электр занжирлари кўрсатилади. Электр схемаларнинг энг 
муҳими принципиал схемаси бўлади. Бу схемалар электр қурилма 
элементларининг ишлаш принципини тўлиқ акс этади. 
Бир неча ёритгичдан иборат бўлган ёритиш схемаси ёки асинхрон 
электр моторни бошқариш схемаси каби содда ва осон схемалар билан бирга 
кўп ҳолларда мураккаб схемалар яратишга тўғри келади ( дистанциядан 
бошқариш, теламеханика, релели ҳимоя ва автоматика қурилмаларининг 
электр схемалари). Бу схемаларда ўнлаб электр занжирлар ва уларда мавжуд 
бўлган кўплаб элементлар кўрсатилган бўлади. Содда схемалардаги 
элементларнинг шартли белгиларини билган киши бу схеманинг ишлаш 
принципини тушуниб олиши қийин эмас. Мураккаб схемаларни ўқиш учун 
шартли белгиларга қўшимча ҳар бир элементни идентификация қилувчи 

---

5 
харф-рақамли белгилар ишлатилади. Умумий схемани ташкил қилган 
қисмлар схемалари ҳам алоҳида рақам ва ҳарфлар билан белгиланади. 
Электр қурилмалар схемаларида бошқа тур схемаларда қўлланиладиган 
шартли белгилар ишлатилиши мумкин. Электр қурилмаларда ишлатилган 
элементларнинг кинематик ва гидравлик усулда боғланганлиги бунга сабаб 
бўлади. 
Бундан ташқари, электр қурилмаларнинг электр схемалари яратилганда
қурилманинг алоҳида элементлари ( мисол учун, реленинг ғалтаги ва 
контактлари, ваттметр ва электр энергия ҳисоблагичларининг ток ва 
кучланиш ўрамлари ) бир неча схемаларга бўлиниб юборилиши мумкин. 
Электр схемаларга қўйилган асосий талаблар ягона конструкторлик 
ҳужжатлар системаси (ЕСКД) стандартларида келтирилган. Бу стандартларда 
схемалар турлари, уларни яратиш тартиби, схемалардаги элементлар ва 
занжирларни идентификация қилиш учун ишлатиладиган шартли график ва 
харф-рақамли белгилар келтирилган.