Tursunaliyeva Mohinur Sardorbek qizining Genetika va Genomika asoslari fanidan

ADABIYOTLAR TAHLILI
Genomika - bu genlarni tuzilishi va funktsiyalarini o'rganish, ularni hisobga olish va barcha organizmlarning genomik xaritalarini yaratish bilan shug'ullanadigan fan. Birinchidan, kasallik bilan bog'liq genlar o'rganilib, hisobga olinadi. Genomikaning kelib chiqishi "Inson genomi" loyihasi imzolangan 1990 yil oktyabrga to'g'ri keladi (Tарантул Б.З., 2003).
Loyihani yaratish g'oyasi AQSh Energetika vazirligining biologik dasturini amalga oshirishda ishtirok etgan bir guruh olimlarga tegishli bo'lib, ular DNK tartiblash usullarini takomillashtirish bilan molekulyar darajadagi mutatsiyalarni o'rganish imkoniga ega bo'lganini anglab etgan insonlardagi mutatsiya darajasini o'rganishga qaratilgan. Ammo, DNK darajasida mutatsiyalarni qidirish va o'rganish uchun, asl (normal) DNKning ketma-ketligini bilish kerak. Ushbu loyiha inson genomining boshlanishi edi, u rasmiy ravishda Energetika Vazirligi va Milliy Sog'liqni Saqlash Institutlarining birgalikdagi sa'y-harakatlari bilan boshlandi va boshqa tashkiliy choralar bilan bir qatorda, inson genomining maxsus milliy institutini yaratdi.
Loyiha AQShga eng katta hissa qo'shgan Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Yaponiya va Xitoyning 16 ta olimlari tomonidan amalga oshirilgan. Bu mamlakatlar inson genomini tartibga solish bo'yicha xalqaro konsortsiumni tashkil etdi (Mac Conkey E., 2008).
Akademik Aleksandr Aleksandrovich Baev (1904-1994) 1988 yilda inson genomini sekvenlash g'oyasi bilan so'zga chiqdi va 1989 yilda mamlakatimizda Inson Genomasi bo'yicha Ilmiy Kengash tashkil etildi. 1990 yilda Inson genomini o'rganish xalqaro tashkiloti (HUGO) yaratildi va bir necha yillar davomida vitse-prezident sifatida akademik Andrey Daryevich Mirzabekov (1937 - 2003 yillar) tashkil etildi.

I-BOB.GENOMIKA FANINING RIVOJLANISH TARIXI
1.1. Genomika fani haqida qisqacha ma`lumot

Informatika fanining XX asrning ikkinchi yarmida paydo boʼlgan davrdan boshlab fizika-matematika, texnika, gumanitar va boshqa fanlarga ham tadbiq qilinishi hamda ular bilan hamkorlikda ishlashi tobora kengayib bormoqda. Hozirgi kunda informatika fani usullarini chetlab oʼtadigan biron-bir fan sohasini topish mushkul. Tabiiy fanlar ham bundan mustasno emas. Oʼtgan asrning 60-yillar oxiri 70-yillar boshlarida biologiyada EHM (elektron hisoblash mashinalari) faol qoʼllanila boshlandi: shu bilan birgalikda ularning xotiralari va operatsion tezliklari oshdi va oʼlchamlari kichraytirildi. Shu bilan birgalikda biologiya sohasida informatsion tahlillarni talab etuvchi katta miqdordagi eksperimental maʼlumotlar toʼplanib qoldi. Bunga misol qilib bir qancha davlat olimlari hamkorligida 2003 yildayoq odam genomining sevenirlanishini keltirish mumkin.Shunday qilib XXI asr boshlariga kelib bioinformatika sohasi jadal surʼatda rivojlana boshladi. Bu esa oʼz navbatida biologik tadqiqotlar boʼyicha olingan maʼlumotlarning shu qadar koʼpayib ketganligi va bunda har bir omilning eslab qolinishi va tahlil qilinishida inson imkoniyatlari chegaralanib qolganligi hamda tobora koʼpayib borayotgan axborot xajmini sahlash zaruriyati tugʼilganligi bilan bogʼlanadi. Ilk ketma-ketliklari aniqlangan bir necha yuz oqsillar haqida m
aʼlumotlar kitob-atlas shaklida nashr qilingangan edi (1-rasm).