Turk xalq adabiyotiga oid terminlar lug‘ati âGÂz-i dâSTÂN

XONA. Xalq she’riyatida to‘rtlik ma’nosida qo‘llaniluvchi termin. (Qarang: TO‘RTLIK.)

HALK EDEBİYATI. Anonim edebiyat ürünleriyle (masal, màni, bilmece, halk hikayesi, efsane, fıkra, atasözü, algış-kargış, tekerleme vd.) birlikte aşık ve tekke edebiyatına mensup halk ozanlarınca ortaya konan şiirleri (koşma, varsağı, kalanderî, nefes vb.) kapsayan edebiyat kolu ve söz konusu ûrünleri inceleyen bilim dalı. O.Mehmet Doğan, halk edebiyatının sadece anonim ürünlerden oluştuğunu, bunun dışında kalan yani ortaya koyanı belli olan eserlerin başka bir başlık altında incelenmesi gerektiğini savunur. Bu fikir, ilk önce biraz farklı şekilde de olsa, Fuat Köprülü tarafından ileri sürûlmüstür. Pertev Naili Boratav, halk edebiyatı çerçevesi içine anonim ürünlerle birlikte âşık edebiyatında alır. Nihat Sami Binarlı, çerçeveyi biraz daha genişleterek Tekke edebiyatının da halk edebiyatı içinde değerlendirir.


XALQ ADABIYOTI. Anonim adabiyot turlari (ertak, moni, topishmoq, xalq hikoyasi, afsona, latifa, maqol, maqtov va qarg‘ish, tezaytish va h.k.) birgalikda oshiq va tekka adabiyotiga mansub xalq baxshilari tomonidan ma’lum qilingan she’rlarni (qo‘shiq, varsaki, qalandariy, nafas va h.k.) qamrab oluvchi adabiyot tarmog‘ va yuqorida keltirilgan turlarni tadqiq qiluvchi ilm sohasi. O.Mehmet Dog‘an xalq adabiyotining faqat anonim turlardan tashkil topganligini, bundan tashqari bo‘lgan, ya’ni barchaga ma’lum bo‘lgan asarlarning boshqa nom ostida tadqiq qilinishi zarurligini keltirib o‘tadi. Bu fikr dastlab biroz farqli shaklda bo‘lishiga qaramasdan Fuat Ko‘prulu tomonidan ilgari surilgandi. Pertev Noili Boratov xalq adabiyoti tarkibiga anonim turlar bilan birgalikda oshiq adabiyotidan oladi. Nihat Sami Binarli tarkibni biroz kengaytirib tekke adabiyotining ham xalq adabiyoti ichiga kiritadi.

KOŞUK. Şiir, manzume. Türklerin İslamiyeti kabul etmeden önce oluşturdukları edebiyat içerisinde, çeşitli konularda (aşk, yiğitlik, tabiat) söylenen ölçülü ve uyaklı sözlere şiir anlamında verilen isimdir. Daha sonraki dönemlerde "beyitler", "şarkı", "koşma" anlamında kullanıldığı da olmuştur. (Bkz. ŞİİR.)