Turk xalq adabiyotiga oid terminlar lug‘ati âGÂz-i dâSTÂN

BİLMECE. Hayatimizi kuşatan dolduran hemen her şeyi (nesneler, araç-gereç, tabiat olayları, canlılar vd.), bir takim benzetmelerden, çağrışımlardan yararlarıp ûstü kapalı bir biçimde anlatarak soran kalıplaşmış söz grupları. Bir çesit söz oyunu olan her bilmecenin bir çözümü/ cevabı vardir. Halk edebiyatı anonim ürünleri arasında incelenen bilmeceler, bir takım kelime oyunlarından, ses taklitlerinden, zıtlıklardan, ölçü ve kafiyeden çokça yararlanır.
TOPISHMOQ. Hayotimizni qamrab olib to‘ldirgan, deyarli hamma narsani (narsalar, tabiat hodisalari, jonzotlar va b.) bir qancha o‘xshatmalardan, majozlardan foydalanib uni chiroyli shaklda izohlab so‘raydigan, qoliplashgan so‘z guruhlaridir. Xalq adabiyoti anonym unsurlari ichida tadqiq qilinadigan topishmoqlar bir qancha so‘z o‘yinlaridan, ovoz taqlidlaridan, qarama-qarshiliklardan, vazn va qofiyadan foydalaniladi.

CÖNK. Içinde halk şairlerinin şiirlerinin ve türkü, mani, destan, fikra, hikaye, dua, hutbe gibi yazari belli olmayan anonim manzum ve mensur ürünlerin yer aldiği, asağıdan yukarı doğru açilan, çoğu meşin kaplı / ciltli el yazmasi defter / mecmua. Cönkler biçim bakımından, bu gûn bloknot adı verilen defterlere benzerler. Halk edebiyatının vazgeçilmez birinci el kaynaklarından olan cönkler, yaklaşik 15-25 cm. uzunlukta, 5-15 cm. genişlikte kesilmis kağıtların kisa taraflarından dikilmek suretiyle yapilır. Çokluk sağlam kağıt kullanılır cönklerde. Bu kağıtlar ekseriya renk renk olur ve şiirler şekil ve nevilerine nazaran bu renklerden birine yazılırdi. Şu kıt'a, cönkler hakkında eskilerin düsüncesini gösterir:
Kendüyü görmeye hâcet yoktur
Bilmeğe ârif ile nâdêru
Cönkünü görmek ile zâhir olur
Herkesin mertebe-i irfêru.
JO‘NK. Ichida xalq shoirlari she’rlarining va turku, moni, doston, latifa, hikoya, duo, xutba kabi muallifi noma’lum bo‘lgan anonym manzum va mansur asarlar o‘rin olgan, pastdan yuqoriga qarab ochiladigan, ko‘pincha teri qoplamali yoki jildli qo‘lyozma daftar yoki majmua. Jo‘nklar shakli jihatidan bugungi kundagi bloknot (yon daftarcha) nomi berilgan daftarlarga o‘xshaydi. xalq adabiyotining voz kechib bo‘lmaydigan dastlabki qo‘l manbalaridan bo‘lgan jo‘nklar taxminan 15-25 sm uzunlikda, 5-15 sm qalinlikda kesilgan qog‘ozlarning qisqa tomonlaridan tikish bilan yasaladi. Ko‘pincha yaroqli qog‘ozlar ishlatiladi. Bu qog‘ozlar aksariyat hollarda rangli bo‘ladi va she’rlar shakl va navlariga ko‘ra shunday ranglardan biriga yozilardi. Quyidagi qit’ada jo‘nklar haqida eskilarning fikrlarini aks etadi:
Kendüyü görmeye hâcet yoktur
Bilmeğe ârif ile nâdêru
Cönkünü görmek ile zâhir olur
Herkesin mertebe-i irfêru.