Turizmda axborot texnologiyalari

5.9. Kompyuter tarmog‘i protokollari
ArpaNet kompyuter tarmog‘i bilan birgalikda boshqa loyihalar 
asosida tarmoqlar yaratilgan edi. Ushbu tarmoqlami bir-biriga 
ulash uchun qandaydir kelishuvlar shart edi, ya’ni umumiy protokol 
kerak edi.
1973-yilda Robert Kan Internetting Project (Tarmoqlami 
birlashtirish loyihasi) loyihasi rahbari tarmoq arxitekturasi ochiq 
bo'lishini ta’kidlab, ya’ni tarmoqlar mustaqil ishlab chiqiladi va 
ulami bir-biriga bog‘lash muammosiz amalga oshirilishi lozim edi. 
Bunda Kan quyidagi 4 tamoyilni asos qilib oldi:
183

---

1. Tarmoqni boshqa tarmoqqa ulashda uni qaytadan sozlash 
shart emas;
2. Agar paket manzilga yetib bormasa, u holda uni takroran 
jo £natish shart;
3. Tarmoqlami birlashtirish uchun zarur bo‘lgan maxsus 
qurihnalar (shlyuz, marshrutlovchi) juda sodda bo‘lishi shart;
4. Global tarmoqni boshqaradigan umumiy markaz bo‘lishi 
mumkin emas;
Ushbu g‘oyalami amalga oshirish va ushbu loyiha natijasi 
sifatida TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol -
Uzatishni boshqarish bayonnomasi /Tarmoqlararo bayonnoma) 
protokoli ishlab chiqildi.
1983-yilda ArpaNet tarmog‘idagi barcha kompyuterlar 
TCP/IP bayonnomasiga bir vaqtning o ‘zida o ‘tkazildi.
Shunday qilib, bayonnoma (ingl. protocol) - qurilma, dastur va 
ma’lumotlarga ishlov berish tizimlarida hamda jarayonlar yoki 
foydalanuvchilaming o‘zaro ishlashiga oid algoritmni belgilovchi 
jami qoidalar.
Kompyuter 
tarmoqlarida 
asosan 
quyidagi 
protokollar 
qo‘llaniladi: NetBEUI, TCP/IP, IPX/SPX. 
TCPMP protokollar
steki mohiyati.
Tarmoqlarda IP protokoli (Internet Protocol) murakkab tar­
moqlar uchun yaratilgan bo‘lib, paketlami uzatishni kommu- 
tatsiyasiga asoslangan. Ushbu protokol RFC 791 (Request for 
Comments - izoh uchun so'rov) standard bo‘yicha ta’riflanadi. 
Ushbu standart bo‘yicha bu yerda “paket” tushunchasining 
sinonimi 
tarmoqlarda 
deytagramma 
(internet 
datagram) 
hisoblanadi. Uning funksiyasi deytagrammani o‘zaro bog‘langan 
tarmoqlar orqali jo ‘natish hisoblanadi.
Deytagramma sarlavhasi quyidagi maydonlardan iborat:
—versiyasi - deytagrammni yaratgan xostda o‘matilgan 
tarmoqlararo protokol versiyasi;
—
uzunligi - sarlavhani uzunligini 32bitli so‘zda beriladi;
—umumiy uzunligi - deytagrammaning umumiy uzunligi, 
sarlavha va ma’lumotlar maydoni uzunligi, baytlarda beriladi;
184

---

-identifikator - deytagrammani jo‘natuvchi tomonidan beri- 
ladi, keyinchalik fragmentlardan deytagrammani tanlash uchun;