Turizm va madaniy meros xalqaro universiteti huzuridagi buxoro turizm va madaniy meros texnikumi

8-Mavzu Dinamik tuzilma koordinatsiya.

Ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zgarishining tendensiyasini bilish uchun ularni bir necha davr davomida kuzatish lozim. Bunday kuzatish dinamika nisbiy miqdor natijasida aniqlanadi.

Dinamika nisbiy miqdorda (Dnm) ko‘rsatkichning hisobot davridagi miqdori (mutloq yoki o‘rtacha) shu ko‘rsatkichning o‘tgan davrdagi miqdorlariga nisbati bilan topiladi.
Hisobot davr haqiqiy miqdori
Dnm = ------------------------------------------
O‘tgan davr hiqiqiy miqdori
Dinamika nisbiy miqdorda miqdorlarning taqqoslama bo‘lishiga katta ahamiyat berish kerak. Agarda ushbu taqqoslanuvchi davrda taqqoslanuvchi miqdorlami hisoblash uslubida, xududlarda, miqdorlarning tarkibida yoki boshqa jihatlarida o‘zgarish bo‘lgan bo‘lsa, ulami taqqoslama miqdorga keltirish yoki ushbu o‘zgarishlarni hisobga olish lozim. Shahar aholisining tabiiy ko‘payishini, uning xududiy o‘zgarishini e’tiborga olmasdan hisoblab bo‘lmaydi.
Dinamika nisbiy miqdorlar bazisli yoki zanjirsimon bo‘lishi mumkin. Bazisli dinamika nisbiy miqdorlar ko‘rsatkichning joriy davrdagi miqdorini o‘tgan davr miqdoriga bo‘lish bilan aniqlanadi.
Umuman dinamika nisbiy miqdorlar foizlarda, koeffitsiyentlarda (martalarda) ifodalanishi mumkin.
Misol: Korxona ushbu yilda 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan. 0‘tgan yil esa korxona 11000 tonna mahsulot ishlab chiqargan edi.
Dinamika nisbiy miqdor koeffitsiyentda aniqlanganda = 12000 : 11000 = 1,09
Dinamika nisbiy miqdor foizlarda aniqlanganda= = 109,1%
Agarda xodisa va jaryonlami bir necha davrga taqqoslamoqchi bo‘lsak, bazisli dinamika nisbiy miqdorda bazisli davr doimiy bo‘lib qoladi, qolgan davrlar miqdorlari unga nisbatan hisoblanadi.
Zanjirsimon dinamika nisbiy miqdorda har bir davr miqdor ko‘rsatkichi undan oldingi davr miqdor ko‘rsatkichi nisbati bilan topiladi.
Bazisli dinamika nisbiy miqdorlar ko‘rsatkich miqdorlarining o‘rganilayotgan davr mobaynida o‘zgarishini ko‘rsatadi.
Zanjirsimon dinamika nisbiy miqdor ko‘rsatkich miqdorlarining o‘tgan yilgi miqdorga nisbatan o‘zgarishini ko‘rsatadi.