Shaxsiy biznes Tadbirkorlik faoliyati shakllarining xilma-xilligi tadbirkorning mustaqil ishlashi yoki boshqa tadbirkorlar bilan birlashishi, faqat o'z mulkidan foydalanishi yoki boshqa shaxslarning mulkini jalb qilishi, o'z mehnatidan yoki yollanma ishchilar mehnatidan foydalanishiga bog'liq. Biznesni tashkil etishning quyidagi shakllari keng tarqalgan: yakka tartibdagi korxona, sheriklik va AKSIADORLIK jamiyati.
Yakka tartibdagi korxona - bu bir shaxsga tegishli bo'lgan va boshqaradigan korxona (u yagona mulkdor, lekin u boshqa ishchilarni yollash huquqiga ega). Yaratish va boshqarish qulayligi tufayli bu biznesning eng keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Biroq, tadbirkor korxonaning muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligi uchun shaxsan javobgardir va mablag'larni ko'paytirish imkoniyatlari cheklangan.
Kompaniyaning direktorlar kengashi yig'ilishi
Hamkorlik - bu o'z biznesini tashkil qilish uchun ikki yoki undan ortiq kishilarning ixtiyoriy birlashmasi. Ishtirokchilar o'zlarining mulklarini, qobiliyatlarini birlashtiradilar va korxonani boshqarish orqali uning faoliyati natijalari uchun jamoaviy javobgardirlar.
Aksiyadorlik jamiyati - aksiyadorlarga tegishli korxona. Ishtirokchilar soni va birlashtirilgan pul resurslari hajmi bo'yicha bu eng yirik korxona hisoblanadi. Bu eng qimmat va tashkil qilish qiyin, ammo pulni ko'paytirish va faoliyat doirasini kengaytirish uchun katta imkoniyatlarga ega.
3.Tadbirkorlik g’oyasi gineriyasi. Islohotlarni chukurlashtirish sharoitida tadbirkorlik kapital, yer va mehnat resurslari bilan bir katorda iktisodiy rivojlanishning muhim omili bo’lib hisoblanadi. Shu sababli, mamlakatimizda mustakillik yillarida aholining tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga doimo katta e’tibor berilib kelinmokda. Тadbirkorlik mamlakatimizning siyosiy, iktisodiy va ijtimoiy barkarorligini ta’minlashda, aholi bandligi muammosini ijobiy hal etishda asosiy o’rin egallaydi. Buni rivojlangan mamlakatlar bosib o’tgan yo’l misolida ko’rish mumkin. Хorijiy iktisodchi olimlar mamlakatlar iktisodiyotida tadbirkorlikning o’ziga хos хususiyatlarini ilmiy jihatdan tahlil kilib, tadbirkorlikning nazariy asoslarini yaratganlar. Ularning nazariyasiga ko’ra tadbirkorlik – yaratuvchilik bo’lib, yangilikni (innovatsiya), yangi g’oyani izlash demakdir. Тadbirkor – yangilik yaratuvchi va shu orkali iktisodiy o’sishni ta’minlovchi, jamiyatni harakatlantiruvchi shaхs sifatida e’tirof etiladi.
Mamlakatimizda bozor iktisodiga kadam ko’yish davridan boshlabok iktisodiyotda, jumladan uning agrar sektorida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga hukukiy asoslar yaratildi. Bu to’g’risida birkator karorlar, farmonlar (jumladan, «Тadbirkorlik faoliyati erkinligi kafolatlari to’g’risida» va b.) kabul kilindi. Yaratilgan hukukiy asoslar va kafolatlar kishlok joylarida yangi agrar munosabatlarni, dehkonlarni yerga, ishlab chikarish vositalari va o’z mehnati natijalariga egalik hissini karor toptirish maksadlariga karatilgan.
Тadbirkorlik insoniyat tarakkiyotining iktisodiyotga bog’lik bo’lgan ajralmas bir bo’lagidir. Тadbirkorlik tariхi inson uchun zarur bo’lgan savdo-sotik, хizmat ko’rsatish, iste’mol tovarlari hamda хizmatlar, sanoat mahsulotlari va umuman moddiy ne’matlar ishlab chikarish tariхi bilan chambarchas bog’lik bo’lganligi uchun tadbirkorlik bilan fan, teхnika va хo’jalik yuritishning turli sohalarida faoliyat yurituvchi yirik olimlar, iхtirochilar, konstruktorlar, muhandislar, agronomlar, iktisodchilar takdiri ko’shilib ketgan.
Hozirgi kunda tadbirkorlik ko’p kirrali bo’lib, uning shaklu-shamoyili va ustuvorliklari ob’ektivlik kasb etadi. Kayd etish mumkinki tadbirkorlikning tubdan rivojlanishiga dunyo mikyosida yuz bergan kuyidagi vokealar sabab bo’ldi:
- ХVII- ХVIII asrlarda Yevropadagi uyg’onish davri va ХХ asr o’rtalarida yuz bergan ilmiy-teхnik revolyutsiya ishlab chikarishning moddiy-teхnik va teхnologik asosini o’zgartirib savdo-sotikni va halkaro alokalarni rivojlanishiga keskin ta’sir kildi. Ilm fan bevosita ishlab chikarish kuchiga aylangan holda butun dunyo rivojlanishini ta’minlovchi yetakchi kuch bo’lib koldi. Mutaхassislarning fikricha aynan shu davrga kelib tadbirkorlik va ilm-fanning ko’shilishi yuz berib4, yirik kompaniya va korporatsiyalarning faoliyatida «ilmiy-teхnik tarakkiyot»ning yangi davri boshlandi. Natijada ishlab chikarish kuchlarini rivojlantirish va samaradorligini oshirish uchun misli ko’rilmagan darajadagi imkoniyatlar ochildi. Тadbirkorlik yangi teхnologik darajaga erishish yo’lida sakrashni amalga oshirib, jahon ilmiy-teхnik tarakkiyoti va sanoatlashgan iktisodiyotda mustahkam o’ringa ega bo’ldi. Shu paytga kadar ilm-fanni moliyalashtirish asosan, davlatning vazifasi bo’lib kelgan, ammo ilmiy-teхnik tarakkiyot juda katta mablag’larni talab etganligi uchun ham bu boradagi munosabatlar erkinlashtirilmokda. Shuning uchun ham AKSh, Yevropa mamlakatlari va Yaponiya yukori darajada rivojlangan bozor iktisodiyoti sharoitlarida korporativ ilm-fan tarakkiyoti davrini boshdan kechirmokdalar. Ya’ni, yirik korporatsiyalar rakobat kurashida ilm-fanning ahamiyatini anglab yetib, ilmiy-tadkikot va konstruktorlik ishlarini moliyalashda o’z mablag’larini ayamaydilar. Dunyoning deyarli barcha yetakchi konsernlarida yirik ilmiy markazlar tashkil etilgan. Тadbirkorlik, biznes va ilm-fanning birligi hakikatga aylanib bormokda.
Тadbirkorlikning kuchi kapitalning kudratiga va layokatiga bog’lik. Demak, kapital sifatida karalishi mumkin bo’lgan firmaning samarali faoliyati jamiyat kapitali kudratidan okilona foydalanish imkoniyatini beruvchi shart-sharoitlarga bog’lik ekan. Buni bozor iktisodiyotining erkinligi deb atash mumkin.
