Туризм, таълим ва и қ тисодиёт тармо қ лар

2-masala.
Poyafzal fabrikasi
 
uch xildagi xom ashyoni ishlatib uch turdagi: etik, 
krossovka va botinka ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarish xarakteristikalari quyidagi 
jadvalda berilgan. 
Xom 
ashyo xillari 
Mahsulot turlari bo`yicha xom ashyo 
sarflari 
xom ashyo zahirasi 
Etik 
Krossovka 
Botinka 
1
S
5 
3 
4 
1000 
2
S
2 
1 
1 
330 














2070
4
11
9
,
1660
8
6
10
,
2000
7
12
5
3
2
1
3
2
1
3
2
1
x
x
x
x
x
x
x
x
x

---

247 
3
S
3 
2 
2 
590 
Berilgan xom ashyo zahirasini ishlatib, mahsulot turlari bo`yicha ishlab 
chiqarish hajmini aniqlang? 
Yechish.
Fabrika har kuni ishlab chiqarilishi kerak bo`lgan mahsulotlar hajmini 
mos ravishda 
3
2
1
,
,
x
x
x
lar bilan belgilaymiz. etikka mahsulotga, 1-xil xom ashyo, 
bittasi uchun sarfi 5 birlik bo`lganligi uchun 5
1
x
etik ishlab chiqarish uchun ketgan 1-
xil xom ashyoning sarfini bildiradi. Xuddi Shunday krossovka va botinka 
mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ketgan 1-xil xom ashyo sarflari mos ravishda 3
2
x
, 4
3
x
bo`lib, uning uchun quyidagi tenglama o`rinli bo`ladi: 5
1
x
+ 3
2
x
+ 4
3
x
=1000. 
Yuqoridagiga 
o`xshash 
2,3-xil 
xom 
ashyolar 
uchun 
330
2
3
2
1



x
x
x
,
590
2
2
3
3
2
1



x
x
x
tenglamalarni hosil qilamiz, natijada quyidagi tenglamalar sistemasi hosil 
bo‘ladi 
Ushbu sistemani yuqorida keltirilgan usullardan biri bilan yechib, quyidagi 
natijani olamiz. 
Javob: Fabrika har kuni 
70
1

x
juft etik, 
110
2

x
juft krossovka va 
80
3

x
juft 
botinka ishlab chiqaradi. 
3-masala. 
Tikuv fabrikasi 3 kun davomida kostyum, plash va kurtkalar ishlab chiqardi.
Ishlab chiqarish xarakteristikalari quyidagi jadvalda berilgan: 
Kunlar 
Mahsulot turlari hajmi 
Narxi 
(ming 
pul 
birligida) 
Kostyum
lar 
Plashla
r 
Kurtkala
r 
1 
50 
10 
30 
176 
2 
35 
25 
20 
168 
3 
40 
20 
30 
184 
Har bir mahsulot narxini toping? 
Yechish.
Ushbu masala shartiga asosan quyidagi tenglamalar sistemasi hosil 
bo‘ladi, bunda 
z
y
x
,
,
orqali mos ravishda 1 dona kostyum, plash va kurtkaning narxi 
belgilandi:














184
30
20
40
168
20
25
35
176
30
10
50
z
y
x
z
y
x
z
y
x
Sistemani yechib quyidagi natijani olamiz: 
Javob.
Kostyum 1,8 ming; plash 2,6 ming; kurtka 2 ming pul birligida baholangan. 
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1.
G’aymnazarov, Qosimov.C, “Iqtisodiyotda matematika”. Toshkent 2005 
2.
F.Nasriddinov “Iqtisodchilar uchun matematika”. O‘zbekiston 2004 
3.
Н.Ш.Кремер Высшая математика для экономистов. М. ЮНИТИ. 2007. 
 
 














590
2
2
3
330
2
,
1000
4
3
5
3
2
1
3
2
1
3
2
1
x
x
x
x
x
x
x
x
x

---

248 
O'ZBEKISTONGA TURISTIK SALOHIYATNING RIVOJLANISHI 
Ikromova L.B., 
BDU 
 

Markaziy Osiyoning "yuragi"da joylashgan O'zbekiston jahon turizm 

bozorida o'zini to'laligicha namoyon qilmoqda. Mamlakatimizning haddan tashqari 
chiroyli, qadimiy va tarixiy yodgorliklarining ko’pligi bilan diqqatga sazovar. Shu 
bilan birga, bugunga kelib O'zbekiston sayyohlar uchun ochiq ekani, haftasiga bir 
qancha reyslar amalga oshirilayotgani hamda viza rejimining soddalashtirilganini 
alohida qayd etish mumkin.
XV asrda bunyod etilgan Amir Temur maqbarasi o'zining noyob me`morchiligi 
bilan ajralib turadi, bu esa tariximizning qanchalik boy hamda, xalqimizningma’naviy 
rivojlanganidan dalolat beradi.
Naqshinkor plitkalar Yevropaning eng zo'r inshootlari bilan raqobatlasha oladi. 
Bunday ajoyib, murakkab naqshlarni plitkaga tushirgan ajdodlarimizning mahoratiga 
tan beramiz. Ularning eng yaxshilaridan biri Shohi Zindada 
So'nggi yillarda Yurtimiz tashqi dunyoga tanilmoqda, ko'plab mamlakatlar 
fuqarolari uchun soddalashtirilgan viza rejimi joriy qilindi, yirik shaharlar bilan 
to'g'ridan-to'g'ri aviareyslar yo'lga qo'yildi. Tez orada davlatimizga dunyoning barcha 
burchaklaridan turistlar oqimi seldek yog'ila boshlaydi. Shu bois turistlar yurtimizning 
go'zalligidan to'laqonli baxra olishga yana bir bor muvaffaq bo'ladi. Sayyohlar 
mamlakatimizga yozda kop kelishadi. Zero bu mavsumda deyarli barcha mevalar 
pishib yetiladi. 
Buxoroda turizm sohasi juda katta taraqqiyot topmoqda. So‘nggi yillarda 
Buxoro viloyatida xalqaro va mahalliy turizm oqimining barqaror ravishda oshib 

---

249 
borayotganligi kuzatilmoqda. Ushbu ko‘rsatkichlarga sanatoriy-kurort tashkilotlari 
hamda dam olishni tashkil etuvchi boshqa korxonalardagi, Shuningdek, turizm sektori 
tomonidan bilvosita yaratilgan ish o‘rinlari ham kiritilsa, turizmning viloyatda ish bilan 
bandlik ko‘rsatkichlariga qo‘shayotgan salmoqli hissasi namoyon bo‘ladi. 
Mustaqillik davriga kelib O`zbekistonda turizmga, Shuningdek soha kadrlarini 
tayyorlashga katta ahamiyat berilmoqda. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining “O`zbekistonda turizm sohasi uchun kadrlar tayyorlash tizimini 
takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi 1999 yil 2 iyul qarori asosida Toshkent 
iqtisodiyot Universitetida xalqaro turizm fakulteti, Toshkent, Samarqand va Buxoroda 
turizm fakulteti hamda kollejlari mavjud.
Turizm sohasida olib borilayotgan chora-tadbirlar va ishlarning barchasi 
O`zbekistonda turizmning keng avj olishi uchun yordam beradi. Ayni paytda bir guruh 
talaba va professor-o‘qituvchilar «O‘zbekturizm» MK hududiy boshqarmasi 
hamkorligida Buxoro turizm industryasining o‘ziga xos tomonlarini namoyish qilish, 
soha kadrlari malakasini oshirish, ilg‘or texnologiyalardan foydalangan holda 
bronlashtirish va ma’lumot berish, biznes g‘oyalarini amalga oshirishda yordam berish 
kabi xizmatlarni o‘zida mujassam etuvchi yangi veb-sayt yaratish borasida ishlar olib 
borishmoqda.
Jumladan, Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan «2010 – 2020-yillarda 
nomoddiy madaniy meros ob’yektlarini muhofaza qilish, asrash, targ‘ib qilish va 
ulardan foydalanish davlat dasturini tasdiqlash to‘g‘risida»gi qaroridan kelib chiqib, 
unda qayd etilgan vazifalarni bajarishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, 
an’anaviy hunarmandchilik bilan bog‘liq bilim va ko‘nikmalar, fokllor ijrochiligi, 
qadimiy qo‘lyozmalar borasida ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. «Asrlar sadosi» 
hamda «Ipak va ziravorlar festevali»da hunarmandchilik namunalari nomoyon 
qilinmoqda. “Ipak va ziravorlar” festivalining o’tkazilib borishi asnosida moddiy va 
nomoddiy merosimizni, milliy urf-odatlarimizni asrab avaylash uni kelgusi yoshlarga 
nomoyon qilishdan iboratdir. Bir so‘z bilan aytganda, jahon sayyohlik sohasidagi jadal 
rivojlanish jarayonlari Buxoro viloyatida ham kuzatilmoqda.

---

250 
Aytishimiz mumkinki, O`zbekiston xalqaro turizmni rivojlantirishda o`zining 
salohiyatiga va yuqori raqobatbardoshlikni ta`minlashda nisbiy ustunliklarga ega 
bo`lgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Samarqand, Buxoro, Xiva kabi o`zbek shaharlari 
butun dunyoga mashhur. Respublika hududida to`rt mingdan ko`proq me`morchilik 
yodgorliklari mavjud.
2018 -2019 yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo’yicha prezidentimiz 
Sh.M.Mirziyoyev chiqargan qarorlari Shundan iboratki, Mamlakatimizda turizm 
industriyasi jadal rivojlanishi uchun qisqa muddatda eng qulay shart-sharoit, iqtisodiy, 
ma’muriy va huqiqiy muhit yaratish, jumladan, sohada xususiy sektorning ustuvor 
ishtirokini ta’minlash, uning raqobatdoshligi va ko’rsatilayotgan xizmatlar sifatini 
yanada oshirish, hududlarning iqtisodiy salohiyati va daromadlari bazasini 
kengaytirish, yangi ish o’rinlari tashkil etish, milliy turizm mahsulotlarini jahon 
bozorida faol va kompleks ilgari surish maqsadida ekanligi ta’kidlab o’tilgan. 
Hozirgi davrda respublikamizda milliy turizmning barqaror rivojlanish 
muammolarini hal qilishning nazariy, uslubiy va amaliy yondashuvlarini ishlab 
chiqish, turistik mahsulotlar bozorini shakllantirish, mazkur soha faoliyatini tartibga 
solishning iqtisodiy usullari va uni boshqarishning tashkiliy tuzilmalarini, turizmni 
rivojlantirishning iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb 
etmoqda.
Xalqaro turizm insonlarning o`lkalar bilan tanishish, zavqlanish dam olish, bo`sh 
vaqtini samarali o`tkazish, sog`lig`ini tiklash, dunyo, sport musobaqalarida qatnashish, 
ma`naviy dunyosini boyitish kabi ishlarga ehtiyojining ortib borishi, boshqa 
xalqlarning urf-odati va turmush tarzini bilish uchun intilishida alohida o`rin egallaydi.
Shuni ta`kidlashimiz joizki, o`tmishga nazar soladigan bo`lsak, insoniyat har 
doim makonda o`zining harakat doirasini o`zgartirib, yangi-yangi yerlarni kashf 
qilgan, turmush-tarzini boyitgan va ijtimoiy munosabatlarning yanada rivojlanishi, 
takomillashishi uchun intilgan. Bu esa shaxsni shakllanishi va kamol topishiga ijobiy 
ta`sir ko`rsatib, bunda turizm, ayniqsa uning xalqaro yo`nalishi hal qiluvchi 
ahamiyatga ega bo`lgan. Xalqaro turizm juda ko`p qirrali bo`lib, uning tarkibiy 
qismlari bo`lgan mehmonxona, ovqatlanish, transport, savdo, dam olish va sayr qilish 
joylari va boshqa ko`plab sohalar, jarayonlar bir-biri bilan uzviy bog`lanadi va 
harakatga keladi.
Jahon iqtisodiyotida xalqaro turizmning roli va ahamiyati yildan-yilga ortib 
borib, u jahondagi eng ko`p daromad keltiradigan asosiy sohalardan biriga aylanib 
bormoqda.