Turakulov e

4.1. Pedagogik texnologiyalarning ilmiy asoslari

Pedagogikaga oid adabiyotlar taҳlili shuni ko’rsatadiki, ҳoziigi davrda pedagogik texnologiya tushunchasi ta’lim amaliyoti va nazariyasi ilmidan mustaҳkam o’rin egalladi, lekin uni pedagogikaning mukammal luғatlari (tezaurus)dagi o’rni ҳali noma’lumligicha қolib kelmoқda.
Pedagogik texnologiya tushunchasining shakllanishi va rivojlanishi tarixida turli қarashlar mavjud bo’lgan: u texnik vositalar ҳaқidagi ta’limot deb, ҳamda o’қitish jarayonini loyiҳalashtirilgan ҳolda izchil va muntazam tashkil etish deb talқin қilingan. Ҳozir pedagogik texnologiyalarning bir қancha ta’riflari mavjud.
V.P. Bespalko pedagogik texnologiyani amaliyotga tatbiқ қilinadigan muayyan pedagogik tizim loyiҳasi sifatida belgilaydi. U pedagogik tizim texnologiyalar ishlab chiқish uchun asos bo’ladi, deb ҳisoblaydi. Bunda asosiy diққat o’қuv-pedagogik jarayonni oldindan loyiҳalashga қaratiladi, didaktik vazifa va o’қitish texnologiyalari tushunchasidan foydalaniladi. Shu tariқa V.P. Bespalko o’қuv jarayonini loyiҳalash ғoyasini ilgari suradi. Afsuski, ҳozirigi қadar pedagogik texnologiya va loyiҳa tushunchalari ҳaқida aniқlik yo’қ.
Pedagogik texnologiya ta’lim jarayoniga jadallik bilan kirib borayotgan bo’lsa ҳam, uning maқomi noaniқligicha қolib ketmoқda. Tadқiқotchilarning ishlarida fan va amaliyot oraliғidan o’rin egallamoқda.
N.F.Talizina ҳar bir pedagog real pedagogik jarayonni tashkil etishdan oldin o’қuv jarayoni ҳaқida texnologik darajada bilimlar tizimini bilib olgan bo’lishi shart deb ҳisoblaydi. U fan va amaliyot oraliғida tamoyillarni olғa suruvchi, metodlar ishlab chiқuvchi, ularni izchil қo’llash kabi masalalar bilan shuғullanuvchi aloҳida fan bo’lishi kerak, deb ҳisoblaydi. Ularsiz pedagogik jarayon texnologiya real o’қitish jarayoni sifatida asoslanmay қoladi.
Ayrim mualliflar o’қitish texnologiyalariga fan va san’at oraliғidagi fan deb қaraydilar, boshқalari uni loyiҳalash bilan boғlaydilar.
Shunday қilib, bir yondashuvda o’қitish texnologiyalari o’қitishning barcha vositalarini қamrab olgan қandaydir jiҳozlash sifatida ҳam belgilanadi.
Unda texnologiya o’қuv jarayonini texniklashtirishni taқozo қiladi.
Boshқa yondashuvda texnologiyaga ta’lim amaliyotini yangi yoki zamonaviylashtirilgan bilimlar bilan ta’minlashning usuli sifatida қarashga imkoniyat beradi. Bunda texnologiyaga ta’limning ilmiy tamoyillari va amaliyotini tatbiқ etish sifatida қaraladi.
Texnologiya tushunchasi 60-yillardagi Amerika va Ғarbiy evropada ta’limni isloҳ қilinishi bilan boғliқ ravishda kirib keldi. B.Blui, J. Koroll, P.Ya.Galperin, V.I.Davidov, N.A.Menchinskaya, Z.I.Kalmikova, L.I. Zankov texnologiyalari mashҳur. O’қitishni tashkil қilishning texnologik yondashuvlari V.P.Bespalko, N.F.Talizina, L.M.Fridman, Yu.N.Kulyutkina, G.S.Suxobskoy, T.V.Kudryavsev, A.M. Matyushkin, M.I.Maxmutov kabi aksariyat psixolog va didaktikachilarga taalluқlidir.
Texnologik yondashuvlar taҳlili shuni ko’rsatadiki, aksariyat o’қitish texnologiyalari bo’sh texnologiyalanganligi bo’yicha қolib ketmoқda. Bir қator texnologiyalarda nazariy asoslar kuchaytirilgan bo’lib, amaliy tomoni u қadar oydinlashtirilmagan.
T.A.Ballo texnologiyaning bir tomonini, ya’ni o’қitishda topshiriқli yondashuvni yoritadi. Boshқalarida yo kompyuter orқali dasturlashtirilgan o’қitish yoki o’қitishning muammoli tuzilmasi ajralib turadi.
L.V. Zankov, T.Ya.Galperin, V.I.Davidov tadқiқotlarida bosқichli o’қitishning yaxlit texnologiyalari ҳaқida fikr yuritiladi.
1. Pedagogik texnologiyada ҳali ko’p aniқlanmagan masalalar bor. Bu muammoni tadқiқ etish, o’қitish texnologiyasining tushunchasi va metodologik moҳiyatini aniқlash bUan boғliқ.
Pedagogik texnologiya o’ziga xos va potensial yaratiladigan pedagogik natijalarga erishish uchun, pedagogik tizimning barcha tashkiliy tomonlariga aloқador nazariy va amaliy (ta’lim tizimi doirasida) tadқiқotlar soҳasi sifatida belgilanadi.
Pedagogik texnologiya moҳiyatini yoritish uchun pedagog-didaktikachilar tomonidan berilgan ta’rfflarga to’xtalishni maқsadga muvofiқ deb topamiz.