Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

.
 
3H
2
O +2H
2
SO
4
Hosil bo‘lgan sulg‘fat kislota asoslar bilan reaksiyaga kirishib, gips 
CaSO
4
.
2H
2
O va mirabilit Na
2
SO
4
.
10H
2
O ni hosil qiladi. Tarkibida xlor 
ioni bo‘lgan minerallar nurash natijasida xloridlar NaCl, CaCl
2
, MgCl
2
hosil qiladi. 
Tog‘ jinslarining tirik jonivorlar (mikroblar, bakteriyalar, 
aktinomitsetlar, zambrug‘lar) va o‘simliklar (mox, lishayniklar, bir va 
ko‘p yillik o‘tlar) ta’sirida yemirilishi 
biologik nurash
deyiladi. 
Tog‘ jinslarining yorilib, darz ketgan joylarida namlik oshgani sari 
mox va lishaynik kabi o‘simlik ildizlari va kuchsiz kislotalar ta’sirida 
yemirilish jarayoni avj oladi. Mikroorganizmlar tarkibida ham kislotalar 
(nitrat, sulg‘fat bakteriyalar) bo‘lib, ular ta’sirida nitrat va sulg‘fat tuzlari 
hosil bo‘ladi. 
Tuproq hosil qiluvchi omillar. 
Tuproqning 
vujudga 
kelishi 
yerning quruqlik qismidagi tabiiy sharoit va tashqi omillar ta’siri bilan 
bevosita bog‘liqdir. Tuproq, V.I.Vernadskiy tahbiri bilan aytganda, 
tabiatning “biokos” jismidir. Tuproq atmosfera, litosfera va gidrosferani 
o‘zaro ta’siri hamda sayyora qobig‘ida hosil bo‘lib, yer yuzini qoplab 
oladi. Tuproqning tog‘ jinslaridan ajralib turadigan xususiyati uning 
unumdorligidir. 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
27 
V.V.Dokuchayev tuproq, iqlim, tog‘ jinslari, o‘simlik va hayvonot 
dunyosi, joyning relyefi va balandligi, hududning geologik yoshi kabi 
doimo o‘zgarib turadigan omillar funksiyasini ko‘rsatib berdi. Tabiiy 
omillar ta’sirida yer yuziga chiqib turgan tog‘ jinslari kuchli va chuqur 
jarayonlar tag‘sirida o‘zgarib, tuproq qoplamini hosil qiladi. 
V.V.Dokuchayev tuproq hosil bo‘lishiga ta’sir qiluvchi beshta 
omilni ko‘rsatib o‘tdi va uni quyidagi formula orqali ifodaladi:
T = f