3. Sanoat va maishiy oqava suvlarni oqizish Yerdagi suv zahiralari juda katta, ular gidrosferani tashkil qiladi sayyoramizning eng kuchli sohalaridan biri

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Fan : Ekologiya
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Gidrosferani ifloslantiruvchi manbalar, tabiiy suvlarning kimyoviy ifloslanishi
Bajardi : 651-19 KTo‘ guruh talabasi
Mavlonova Sarvinoz
Tekshirdi : Abdullayeva Surayyo
Toshkent 2022
Reja :
1. Gidrosfera haqida tushuncha
2. Gidrosferaning asosiy ifloslanish manbalari
3. Sanoat va maishiy oqava suvlarni oqizish

Yerdagi suv zahiralari juda katta, ular gidrosferani tashkil qiladi - sayyoramizning eng kuchli sohalaridan biri. Gidrosfera, litosfera, atmosfera va biosfera o'zaro bog'langan, bir-biriga kirib boradi va doimiy, yaqin o'zaro ta'sirda bo'ladi. Barcha sharlar suvdan iborat. Suv resurslari statik (dunyoviy) zaxiralar va qayta tiklanadigan resurslardan iborat. Gidrosfera jahon okeani, dengizlar, daryo va koʻllar, botqoqliklar, suv havzalari, suv omborlari, qutb va togʻ muzliklari, yer osti suvlari, tuproq namligi va atmosfera bugʻlarini birlashtiradi. Suv Yerning evolyutsiyasi natijasida hosil bo'lgan hayotni qo'llab-quvvatlovchi eng muhim tabiiy muhitlardan biridir. U shunday bo'ladi ajralmas qismi biosfera. Suv sayyoramizdagi eng keng tarqalgan noorganik birikma hisoblanadi. Suv barcha hayotiy jarayonlarning asosidir. Suv butun biosferada mavjud: nafaqat suv havzalarida, balki havoda, tuproqda va barcha tirik mavjudotlarda. Ikkinchisining biomassasi 80-90% ni suv hosil qiladi. Tirik organizmlar tomonidan 10-20% suv yo'qotilishi ularning o'limiga olib keladi. Ichimlik suvining tanqisligi ko'proq xavf tug'diradi Global isish. Hozirgi vaqtda 2 milliard odam, ya'ni dunyo aholisining deyarli uchdan bir qismi maqbul suv ta'minotiga ega emas va dastlabki hisob-kitoblar 2025 yilga kelib bu ko'rsatkich ikki barobar ortadi.

Gidrosfera Yerning suv qobig'idir. Odatda Jahon okeani, kontinental yer usti suvlari va yer osti suvlariga bo'linadi. Sayyoradagi suvning umumiy hajmi taxminan 1 533 000 000 kub kilometrni tashkil etadi (2013 yilda o'lchangan). Gidrosferaning massasi taxminan 1,46 10 21 kg ni tashkil qiladi. Bu atmosfera massasidan 275 baravar ko'p, ammo butun sayyora massasining atigi 1/4000 qismi.

Suvning katta qismi okeanda, kamroq - muzliklarda, kontinental suv omborlarida va yer osti suvlarida to'plangan. Gidrosfera hajmining 96,4 foizini sho'r okean suvlari, 1,86 foizini muzlik suvlari, 1,68 foizini yer osti suvlari, 0,02 foizdan bir oz ko'proq quruqlik suvlari tashkil qiladi. Okeanlar yer yuzasining taxminan 71% ni egallaydi. Ularning oʻrtacha chuqurligi 3800 m, maksimali (Tinch okeanidagi Mariana xandaqi) 11022 metr. Okean qobig'i cho'kindi va bazalt qatlamlaridan iborat. Jahon okeani suvlarida tuzlar (oʻrtacha 3,5%) va bir qancha gazlar erigan. Ayniqsa, yuqori qatlam okean 140 trillionni o'z ichiga oladi. tonna karbonat angidrid va 8 trln. tonna kislorod. Yer usti kontinental suvlari faqat kichik bir qismini egallaydi umumiy massa gidrosfera, lekin shunga qaramay, suv ta'minoti, sug'orish va sug'orishning asosiy manbayi bo'lib, quruqlik biosferasi hayotida muhim rol o'ynaydi. Bundan tashqari, gidrosferaning bu qismi atmosfera va yer qobig'i bilan doimiy o'zaro ta'sirda. Qattiq holatda bo'lgan suv (muzliklar, qor qoplami va abadiy muzlik) birgalikda kriyosfera deb ataladi. Suvning gidrosferaning bir qismidan ikkinchi qismiga o'tishi Yerdagi murakkab suv aylanishini tashkil qiladi. Gidrosfera butun qalinligi boʻyicha biosfera bilan ustma-ust tushadi, lekin tirik materiyaning eng yuqori zichligi Quyosh tomonidan isitiladigan va yoritilgan sirt qatlamlariga, shuningdek, qirgʻoq zonalariga toʻgʻri keladi.
Gidrosferaning asosiy ifloslanish manbalari quyidagilardir:
Sanoat va kommunal xo'jaliklarning oqava suvlarini oqizish;
Qishloq va oʻrmon xoʻjaligida foydalaniladigan moddalarning (oʻgʻitlar, pestitsidlar) yerdan kirib kelishi;
Tashish va baxtsiz hodisalar paytida moddalarning oqishi;
Suv havzalarida xavfli chiqindilarni ko'mish;
Atmosferadan ifloslantiruvchi moddalarning tushumlari.
Daryolar, ko'llar, dengizlar va okeanlarning ifloslanish darajasi yil sayin ortib bormoqda. Suv ob'ektlarining ifloslanishida alohida va, ehtimol, eng jiddiy rolni sanoat suvlarini oqizish o'ynaydi. Ular umumiy daryo oqimining 1/3 qismidan ko'prog'ini ifloslantiradi. Suv havzalarini oqava suvlar bilan ifloslanishiga qora va rangli metallurgiya, kimyo, neftni qayta ishlash, sellyuloza-qog‘oz va oziq-ovqat sanoati kabi sohalar katta hissa qo‘shmoqda.
Texnologik xususiyatlar sanoat oqava suvlarini quyidagilarga bo'lish mumkin:
1. Boshlang'ich moddalar va reaksiya mahsulotlari bilan ifloslangan reaksiya suvlari;
2. Xom ashyo, mahsulotlar, idishlar, jihozlarni yuvgandan keyin suv;
3. Suv ekstraktorlari va changni yutish moddalari;
4. Maishiy suv hojatxonalardan, yuvinishdan keyin, dush;
5. Hududdan oqib chiquvchi suv sanoat korxonalari turli kimyoviy moddalar bilan ifloslangan.

Sanoat oqava suvlari kislotali, neytral yoki gidroksidi bo'lishi mumkin, buning natijasida u oqiziladigan suv ob'yektlarining tabiiy pH darajasi o'zgaradi.

Sanoat shlaklari turli xil organik moddalar va og'ir metall birikmalarini o'z ichiga oladi; maishiy chiqindilarda organik moddalar miqdori 32-40% ni tashkil qiladi. Bu moddalar tuproqqa tushib, tuproqda barqaror qaytaruvchi muhit hosil qiladi, unda vodorod sulfidi, ammiak va metall ionlarini o'z ichiga olgan maxsus oraliq suv paydo bo'ladi. Kollektorlarda neft uglevodorodlarini o'z ichiga olgan sirt plyonkalari paydo bo'lganda, havo-suv chegarasida gaz almashinuvi buziladi. Bundan tashqari, ifloslantiruvchi moddalar gidrobiontlarning hujayralari va to'qimalarida to'planib, ularga toksik ta'sir ko'rsatishi mumkin. Sanoat rivojlangan aholi zich joylashgan hududlardagi yer usti suvlari shahar va sanoat oqava suvlari, qishloq xoʻjaligi oqava suvlari bilan ifloslangan. Masalan, poytaxt ichida, har yili daryoda. Moskva aeratsiya stantsiyalari 4 · 10 6 m 3 gacha oqava suvlarni chiqaradi; ularga sanoat korxonalaridan keladigan 8 10 3 m 3 oqava suvni qo'shishingiz kerak. Hammasi bo'lib, daryo havzasida. Moskva azotli birikmalar, neft mahsulotlari va metallarga asoslangan 9·10 3 tonna ifloslantiruvchi moddalarni oladi. Bularning barchasi shahar ichida Moskva daryosi suvlarida to'xtatilgan zarrachalar miqdori 2 baravar, minerallashuv 1,5 baravar ortadi, erigan kislorod kontsentratsiyasi 1,5-2,0 mg / l gacha pasayadi va ortadi. 5 baravarga, biogen elementlarning konsentratsiyasi fonga nisbatan 2 baravarga, metallar va neft mahsulotlari tarkibini oshiradi. Rossiya Federatsiyasida suv ob'ektlariga oqava suvlar miqdori bo'yicha Moskva etakchi - 2367-10 6 m 3, Sankt-Peterburg - 1519 10 6 m 3, Angarsk - 529 10 6 m 3, Krasnoyarsk - 416 10 6 m 3, Novosibirsk - 316 10 6 m 3.
Ko'p miqdorda sirt faol yuvish vositalarini o'z ichiga olgan maishiy oqava suvlarni o'z ichiga olgan shahar oqava suvlari ham tabiiy suvlarni ifloslantiruvchi manba hisoblanadi. Oqava suvlarda yuzaki faol yuvish vositalarining mavjudligi o'simlik va hayvonot dunyosiga zararli ta'sir ko'rsatadi. Masalan, 10-25 mg yuvish vositalari kimyoviy moddalar 1 litr suv uchun suv florasi uchun zaharli hisoblanadi. 1 mg / l yuvish vositalarining konsentratsiyasida plankton o'ladi, 3 mg / l da - dafniya, 15 mg / l - baliq. Bundan tashqari, shaharda kanalizatsiya o'rtacha (mg / l) bo'lishi mumkin: 1b,9 - kaliy, 0,5 - mis; 0,5 - qo'rg'oshin; 0,8 - temir; 23,2 - natriy; 0,2 - sink; 6,6 - fosfor, 4,53 - yog '. Oqava suvda ko'p miqdorda organik moddalarning parchalanishi kislorod tanqisligiga va vodorod sulfidining to'planishiga olib keladi, buning natijasida bunday suv omborlari vaqt o'tishi bilan "o'ladi". Tabiiy suvlarga katta zarar yetkazadi kanalizatsiya atrof-muhitning reaktsiyasini (pH) o'zgartiradigan sellyuloza-qog'oz sanoati suvlari suvga suv organizmlariga toksik ta'sir ko'rsatadigan turli xil organik moddalarni kiritadi, shuningdek, oksidlanish tufayli tabiiy suvlarni kislorod bilan birlashtiradi.
Issiqlik elektr stantsiyasining oqava suvlari salbiy rol o'ynaydi, chunki ular tabiiy suv omborlari haroratini oshiradi, bunda organizmlar, shu jumladan patogenlar ko'proq ko'payadi. Gidrosferaning kuchli biologik ifloslanishi unga najasni o'z ichiga olgan maishiy oqava suvlarning kirib borishi natijasida yuzaga keladi. Bundan tashqari, bu suvlar ham yomon parchalanadi tabiiy sharoitlar sintetik yuvish vositalari (SMC). Shahar joylaridan tuzlar va maishiy chiqindilar bilan ifloslangan bo'ron va toshqin oqimlari daryo va ko'llar suvlariga kiradi. Dengizlar suvlarida tabiiy muhitda parchalanmaydigan yuz minglab ob'ektlar suzib yuradi (shisha butilkalar va sun'iy polimerlardan yasalgan idishlar va boshqalar).
O'rmonning mole raftingi sezilarli tiqilib qolish va ifloslanishdan kelib chiqadi, chunki suzuvchi o'rmon massalari baliqlarga shikast etkazadi, ularning urug'lanish joylariga yo'llarini to'sib qo'yadi; Yog'och tarkibidagi moddalarni ekstramizatsiya qilish tufayli suv bu moddalar bilan ifloslanadi. Suvga kiradigan ifloslantiruvchi moddalar oziq-ovqat zanjiri orqali, ayniqsa baliq orqali inson tanasiga kirishi mumkin. Suvning ifloslanishi tufayli inson salomatligi va hayoti xavf ostida ekanligining ta'sirchan misoli - Minamata kasalligi. Minamata ko'rfazi qirg'og'ida, janubiy Yaponiyada, ilgari dengiz organizmlarining boyligi va xilma-xilligi tufayli "Dengiz bog'i" deb hisoblangan, 1956 yilda birinchi marta ilgari noma'lum bo'lgan kasallik qayd etilgan. Bu odamda ko'rish, eshitish va teginishning buzilishi, shuningdek uning xatti-harakatlarini o'chirishda ifodalangan. 1972 yil oxiriga qadar kasallikning 292 ta holati aniqlangan, ulardan 62 tasi o'lim bilan yakunlangan. Faqat 1969 yilda kasallikning sababi ko'p yillar davomida Nippon Chisso (yapon azoti) zavodining suvlari bilan kanalizatsiya kanalidan ko'rfazga kirib kelgan metil simob birikmalari ekanligini isbotlash mumkin edi. zaharli modda mahalliy aholi tomonidan tutilgan va oziq-ovqat sifatida ishlatiladigan yirik baliqlarga kichik dengiz organizmlari va kichik baliqlar bilan kelgan. Kasallik, asosan, har kuni baliq iste'mol qiladigan kambag'al baliqchilarga ta'sir qildi.
Ifloslangan suv havzalaridan zararli moddalar bizning tanamizga nafaqat oziq-ovqat zanjiri orqali kirishi mumkin. Ko'p ifloslangan ko'llar, daryolar va dengizlarda suzish zararli bo'lishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar :

1. Ekologiya (A.To'xtayev)
2. Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari (P.Sultonov)
3. Ziyouz.com