Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
120 
Тупроқнинг иссиқлик сиғими
- тупроқнинг иссиқликни сингдириб туриш 
қобилияти бўлиб, 1 грамм ѐки 1см
3
ҳажмдаги тупроқнинг 1
0
С га қиздириш 
учун кетган ва калория билан улчанадиган иссиқлик миқдори билан 
ифодаланади.. Шунинг учун тупроқнинг оғирлик (ѐки солиштирма) иссиқлик 
сиғими ва ҳажмий иссиқлик сиғими фарқланади. Иссиқлик сиғими 
тупроқнинг минерологик ва механик таркибига, органик моддалар 
миқдорига, унинг Ғоваклиги ва тупроқдаги ҳаво миқдорига боғлиқ (34-
жадвал). Сувнинг иссиқлик сиғими тупроқдаги минерал ва органик 
моддалардагига қараганда анча юқори бўлганидан, нам тупроқларнинг 
ҳароратини ошириш учун қуруқ тупроққа нисбатан кўпроқ иссиқлик зарур 
бўлади. Нам тупроқлар секинроқ қизиб ва секин совийди, қуруқ тупроқ 
тезроқ қизиб, тез совийди. Соз тупроқлар нам ҳолатида қумли тупроқларга 
қараганда анча юқори иссиқлик сиғимига эга бўлганидан, секинроқ совийди. 
Шунинг учун серчиринди ва оғир механик таркибли тупроқлар "совуқ 
тупроқ", оз чириндили, енгил (қумли, қумоқ) тупроқлар "илиқ" тупроқлар 
жумласига киради. 
12-жадвал
Тупроққа ишлов бериш, ерни Суғориш йули билан тупроқ Ғоваклигини 
ва намлигини ўзгартириш ҳамда маълум даражада тупроқнинг ҳароратини 
бошқариш мумкин. 
Тупроқнинг иссиқлик ўтказувчанлиги
- тупроқнинг ўзи орқали 
иссиқликни ўтказиш қобилияти. Иссиқлик ўтказувчанлик 1 см қалинликдаги 
тупроқнинг 1 см
2
юзасидан 1 секундда ўтадиган калория ҳисобидаги 
иссиқлик миқдори билан улчанади. Тупроқнинг иссиқлик ўтказувчанлиги, 
унинг минералогик, механикавий таркибига ва органик моддалар миқдорига 
ҳамда тупроқ қовушмаси ва тупроқнинг қаттиқ, суюқ, газ фазалари орасидаги 
ўзаро нисбатига боғлиқ. Шунга кура тупроқнинг таркибий қисмлари турлича 
иссиқлик ўтказувчанликка эга. Буни қуйидаги маълумотлардан билиб олиш 
мумкин: 

---