Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
191 
ВКg – карбонатлар кўплигидан оқиш ѐки оқ кўкиш – кўкиш тусли 
бўлиб, занглаган сариқ доғлар кўп. Кўпинчи мергеллашган ѐки шўх қатлами 
ажралиб туради. 
С – она жинс (Сgга ўтувчи глейли горизонт – кўкиш ѐки оқиш кўкиш 
тусли қўлга ѐпишқоқ сезиларли бўлиб мергеллашган карбонатлар кўп. 
қадимдан суғориладиган ўтлоқли саз тупроқларда турли қалинликда 
агроирригацион қатламлар бўлиб, улар кўкимтир кулранг ѐки рангли. Мазкур 
тупроқларда турли археологик қўшилмалар учрайди. 
Шўхи бўлмаган тупроқ СаО миқдорининг меъердан кўп бўлиши ва 
МgО миқдорининг кам бўлиши билан фарқ қилади. 
Шохсиз тупроқ хам, шохли тупроқ хам фосфорга бой, аммо барча 
гидроморф тупроқларда бўлгани каби, фосфорнинг ўсимликлар яхши 
фойдалана оладиган шаклдагиси кам миқдорда. 
қўруқ ўтлоқи саз тупроқ гумусига бойроқ. Типик ва тўқ тусли бўз 
тупроқлар минтақасидаги ўтлоқи саз тупроқларда гумус 3-6% оч тусли бўз 
тупроқлар минтақасидаги ўтлоқи саз тупроқларда эса 1,5-3%. 
Суғориладиган ўтлоқли саз тупроқларда қўруқ ўтлоқи саз 
тупроқлардагига қараганда гумус ва азот кам. 
Бу тупроқлар фосфорга бой ва серкарбонат. Аммо узоқ муддат 
давомида суғориш натижасида карбонатлар қатламлар бўйича бир текисда 
тақсимланади, баъзан улар устки қатламда кўпроқ бўлади. 
Ўтлоқи саз тупроқларнинг сингдириш сиғими 14 мг/экв га боради. 
Сингдириш сиғимида 67-71% кальций, юқори қатламларда 25-30%, қуйи 
қатламларида эса 41%гача магний бор. Бу тупроқлар шўртобланмаган. 
Суғориладиган ўтлоқи саз тупроқларнинг кўпроқ қисми айниқса оч тусли бўз 
тупроқлар минтақасидагилари сувда эрувчан зарарли тузлар билан 
шўрланган. Бўз тупроқлар минтақасининг юқори ва ўрта қисмларидаги 
ўтлоқли саз тупроқлар шўрланмаган ѐки кучсиз шўрланган. Воханинг 
ичкарисидаги партов ерлари ва ейилмаларининг суғорилмайдиган 
чеккаларини ўтлоқи шўрхоқ тупроқлар ташкил қилади. 
Сергумусли ўтлоқи саз тупроқлар тузилмасининг анча яхши бўлиши 
билан фарқ қилади. Агротеникага қараб чидамли структура агрегатларининг 
миқдори хам ўзгариб туради. Беда экиш тупроқ структурасини яхшилайди. 
Олинган маълумотларга кўра бедадан кейин ўтлоқ воха саз тупроқларида 
сувга чидамли тузилма агрегатларининг миқдори тупроқнинг юқори 
қатламларида 40-50 фоиздан хам кўп бўлган. Тупроқнинг пастки 
қатламларида структура агрегатлари бирмунча камайган. Тупроқнинг 
физикавий хоссаларидан зичлиги юқори қатламларида 1,44-1,51 г/см
3
, шунга 
кўра ғоваклиги 54-45 фоизни ташкил этади. 
Бу тупроқларнинг сув-физик кўрсаткичлари максимал гигроскопик 
намлиги юқори қатламларида 4-6 фоиз, сўлиш намлиги 6-7 фоизни, 
тупроқнинг дала нам сиғими юқори қатламларда 20-23 фоиз, сув 
ўтказувчанлиги бир соатга 190 мм ташкил этади ( жадвал 25). 
Ўтлоқи саз тупроқларнинг шўрини ювиб ерга органик ва минерал 
ўғитлар солиш йўли билан унумдорлигини ошириш мумкин. 

---