Тупроқшунослик асослари

Таянч иборалар: 
тупроқ генезиси, классификацияси, тупроқ 
географияси,тупроқ унумдорлиги, унумдорлик элементлари. 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
127 
юзасида тарқалган тупроқлар жуда катта турли-туманлигини англашда 
муҳим назарий ва амалий аҳамиятга эга. 
Тупроқ 
систематикаси 
ҳақидаги 
таълимотга 
В.В.Докучаев, 
Н.М.Сибирсев, 
К.Д.Глипка, 
Л.Прасолов, 
Е.Н.Ливанова, 
А.Н.Розов, 
В.М.Фридланд, И.П.Герасимов, М.А.Орлов, М.А.Панков, И.Л.Муханова, 
С.П.Сучков, Б.Халнепесов, В.Абдулханов, С.А. Шувалов, А.М.Расулов, 
М.Маҳмудов, В.Г.Попов, К.Насапов, А.Маҳмудов, А.А. Турсунов, 
М.У.Каримова, Р.Қузиев ва бошқалар катта ҳисса қўшган. 
Систематика учта вазифани бажагади: улардан бири - ер юзасида 
тарқалган тупроқлар орасидаги сифат ва миқдор жиҳатидан фарқларни 
аниқлаб беради. Ушбу тупроқлар ҳақида имкони борича тўлиқ 
маълумотларни йиғади ва мавжуд маълумотлар асосида тупроқларнинг 
мантиқий кетма - кетлиги бўйича рўйхатини шакллантиради, қайсики, уларга 
асосан тупроқлар номенклатураси рўйхати ва классификацияси тузилади. 
Демак тупроқлар систематикаси - тупроқларнинг кенгайтирилган 
аниқловчиси бўлиб, фанда маълум бўлган ҳар бир тупроқнинг мукаммал 
таърифини бермоғи лозим. Юқорида кўрсатилган вазифалар тупроқлар 
систематикасида тупроқлар номенклатураси, таксономияси ва диагностикаси 
асосида ва ѐрдамида ечилади. 
Тупроқлар классификацияси (таснифи). ер юзаси тупроқ қоплами, 
ўзининг мураккаб тузилишли ва хилма -хиллиги билан характерланади. 
Тупроқларлари ўрганишда ва рационал фойдаланишда, уларни тўғри 
аниқлаш яъни классификация қилиш муҳим аҳамиятга эга. Тупроқларни 
ўхшаш белгилари, келиб чиқиши ва унумдорлиги каби хусусиятларига кўра 
мвайян группаларга бирлаштиришга тупроқ классификацияси (таснифи) 
дейилади. 
Тупроқларни илмий жиҳатдал классификациялаш уларнинг генетик – 
ишлаб чиқариш хоссаларига асосланган бўлиб, бу классификация 
қуйидагилари: тупроқ пайдо бўлишининг барча шарт-шароитлари ва 
жараѐнларини, тупроқларнинг территориялар бўйича тарқалишини ва тупроқ 
қатламининг ишлаб чиқариш жиҳатидан аҳамиятга эга бўлган биологик, 
физикавий ва кимѐвий хоссаларининг умумий характеристикасини акс 
эттириши 
керак. 
Тупроқларни 
классификациялаш 
мваммолари 
тупроқшуносликдаги энг актвал ва мунозарали масалалардан бири 
ҳисоблади. Фаннинг ривожлалиши ва янги илмий далилларнинг тўпланиши 
натижасида илгари тузилган, бундай қараганда илмий асосланган 
классификация схемасига айрим қўшимчалар кигитиш ѐки улами қайта 
ишлаб чиқиш загур бўлади. Бу муаммолар қишлоқ хўжалиги талабИари 
асосида ҳам юзага келади. Илмий классификация фаннинг ҳозирги ҳолатини 
акс эттиради. Илм-фан нинг гивожлалиши билан тупроқлар классификацияси 
ҳам мураккаблашиб боради. Тупроқ классификациясининг ривожланиш 
тарихида тўртта этапни ажратиш мумкин: В. Докучаевгача, бунда геология - 
петрография, кимѐвий ва физикавий классификация принсияплари устун 
бўлган; 2) Докучаев даври, қачонки В. Докучаев, Н.М. Сибирцев, К.Л. 
Глинкалар 
томонидан 
асос 
солинган 
ва 
тупроқларни 
генетик 

---