Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
125 
Мульчалаш, яъни майда торф, чиринди, гўнг, сомон, мульча қоғози, 
плѐнка каби турли материаллар билан тупроқ юзасини ѐпиш ѐки беркитиш 
орқали тупроқ ҳарорати тартибга солинади. Бу агротехник усул айниқса, 
сабзавотчиликда кенг ишлатилади. Ҳар қандай мульча билан ѐпилган тупроқ 
юзасидан намнинг буғланиши ва шу билан иссиқлик сарфи ҳам камаяди. 
Мульчалаш иссиқликнинг сўткалик ўзгаришини тартибга солади. Мульчалаш 
кейинги 
йилларда 
пахтачиликда 
ҳам 
қулланила 
бошланди. 
М.В.Мухаммаджоновнинг маълумотига кўра (1982) Ғўза экилган қаторларни 
юпқа (0,5 мм) қора плѐнка билан мульчалаш орқали асосан қалин қатқалоқ 
ҳосил бўлишининг олдини олишга, тупроқ ҳароратини 1,5-4
0
С кўтаришга, 
чигитларнинг тула тукис униб чиқишига, ўсимликлар ривожини 8-10 кунга 
тезлаштиришга ва пахта ҳосилини гектарига 5-6 ц ошириш имкониятига эга 
булинади. Ерни ишлаш ва тупроқнинг устки қисмини юмшатиш тупроқ 
иссиқлигининг тез алмашиб туришини таъминлайди. 
Тупроқ ҳароратини тартибга солишнинг энг муҳим воситаларидан яна 
бири, қишлоқ хужалик экинларини суғоришдир. 
Сабзавотчиликда тупроқнинг иссиқлик режимини яхшилаш учун тупроқ 
юзаси ва ҳавонинг қуйи ер усти қатламини иситиш тадбирларидан 
фойдаланилади. Шу мақсадда биоѐқилғи, иссиқ сув, буғ ва электр 
иситкичлардан фойдаланиш ва плѐнка билан ѐпиш усуллари қулланилади. 
Тупроқ ҳароратини ошириш учун буғ ва иссиқ сув билан иситиш усулидан 
кенг фойдаланилади. Шу мақсадда тупроқнинг юқори маданий 
қатламларидан 40-70 см чуқурликда қилиб, трубалар ўтказилади ва улар 
орқали иссиқ сув, буғ юборилади. Совуқ даврларда тупроқнинг иссиқлик 
режимини яхшилаш, учун қор туплаш мелиорациясидан фойдаланилади. Қор 
тупланган майдонларда кўзги-қишки экинлар мўзлашдан сақланади, 
тупроқда нам кўпаяди ва натижада экинлар ҳосили ошади.