Тупроқшунослик асослари

Назорат саволлари 
1.
Атмосфера ҳавосига нисбатан тупроқ ҳавосининг хусусиятлари 
қандай? 
2.
Тупроқдаги жараѐнлар ва ўсимликлар ҳаѐтида кислород (О
2
) ва 
карбонат ангидрид (СО
2
) нинг аҳамияти қандай? 
3.
Тупроқнинг нафас олиши деб нимага айтилади? 
4.
Тупроқдаги иссиқлик манбаларини айтинг ва таърифланг? 
5.
Тупроқ иссиқлик хоссасининг шаклланишига таъсир этадиган айрим 
омилларни курсатинг?
6.
Иссиқлик режимининг агрономик аҳамияти қандай? 
7.
Нам ва қуруқ тупроқларнинг қайси бирида иссиқлик сингдириш 
сиғими юқори бўлади? 
8.
Газ алмашинуви деб нимага айтилади ва у қандай факторларга боғлиқ?
9.
Тупроқнинг ҳаво хоссаларини таърифланг? Тупроқ аэрациясининг 
мақбул шароити нималардан иборат?
10.
Ҳаво режими нима, унинг курсатгичлари қандай? 
11.
Тупроқ ҳаво режимини яхшилаш тадбирлари қайсилар? 
 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
126 
9-МАВЗУ;
 
ТУПРОҚНИНГ ГЕНЕЗИСИ, КЛАССИФИКАЦИЯСИ, 
ТУПРОҚ ГЕОГРАФИЯСИ. ТУПРОҚ УНУМДОРЛИГИ.
Режа:
1. Тупроқ генезиси, классификацияси ва географияси. 
2. Тупроқ унумдорлиги ҳақида тушунча. 
3. Тупроқ унумдорлигининг элементлари ва шарт-шароитлари. 
Тупроқ унумдорлигининг категориялари. 
4. Тупроқ унумдорлигини қайта такрорий яратиш ва 
тупроқларни маданийлаштириш.
 
 
 
 
 
9.1. Тупроқ генезиси, классификацияси ва географияси. 
Тупроқ географик тарқалиши. Ер юзасида тупроқларнинг географик 
тарқалиши табиий шароитларнинг ҳудудлар бўйича тарқалишига боғлиқ. 
«Модомики барча муҳим тупроқ пайдо қилувчилар - деб ѐзади В.В.Докучаев 
– ер юзасида кенгликларга унча -мунча параллел равишда чўзилган, пояс ѐки 
зона шаклида тақсимланар экан, унда тупроқлар ҳам иқлим, ўсимликлар 
қоплами ва бошқаларга қатъий боғлиқ ҳолда, ер юзасида зоналар бўйича 
жойлашиши муқаррар В.В.Докучаев томонидан таърифланган ушбу кенглик 
- зоналлик консепсия, кейинчалик К.О. Глинка, Л.И. Просалов, И.Р. 
Герасимов, У.А. Ковда, Н.Н. Розовлар томонидан ривожлантирилди. Ернинг 
тупроқ қопламида кенглик тупроқ – иқлим пояслар энг катта бирлик 
сифатида ажратилади. 
Тупроқлар систематикаси ҳақида тушунча. Тупроқшуносликда,бошқа 
фанлардаги каби, систематика тадқиқотлами ташкиллаштиришнинг 
бошланғич қисми ҳисобланади, қайсики унинг ѐрдамида текшириш объекти 
тупроқни илмий ўрганиш амалга оширилади.Тупроқлар систематикаси - бу 
ер юзида мавжуд бўлган барча тупроқларнинг турли-тумал1лиги ҳақидаги 
уламинг диагностик белгиларига а,сосланган ҳар хил гуруҳлари
(таксономлари)нинг орасидаги ўзаро алоқаси ва боғлиқлигини кўрсатиб 
берадиган, ҳамда ўзига хос хусусиятларини таққослаш йўли билан 
тупроқларнинг ҳар Бир тури ва юқори ранг (даража) даги ҳар қайси 
таксономия у ѐки бу таксономияларнинг умумий хусусиятларини аниқлаш 
ҳақидаги таълимотдир. Тупроқлар систематикасининг асосий мақсади Уег 
юзида, шу жумладан, алоҳида мамлакатлар, давлатларда тарқалган 
тупроқларининг тўлиқ тизими (классификацияси) ни яратишдир. 
Тупроқлар систематикаси тарихий-таққослаш ва географик-таққослаш 
услубларига, тупроқ қатламининг эволюцион ривожланиши тамойилларига 
таянади, унда тупроқшуносликнинг барча бўлимлари маълумотларидан 
фойдаланилади. Планетамиз тупроқ қоплами умумий тизимида у ѐки бу 
тупроқнинг таркибини аниқлаш билан бирга, тупроқ систематикаси, ер