Tuproqshunoslik va geografiya

Mutlok geoxronologiya – deganda yer po’sti jinslarini va geologik voqealarning tarixiy tartibini, ya’ni vaqt birligi bilan aniqlashni tushunamiz. Mutloq yoshni aniqlashda radioaktiv elementlardan «geologik soatlar» sifatida foydalanilmoqda.
Hozirgi vaqtda qadimgi jinslarning yoshi uran-qshrgoshinli, kaliy-argon, rubudiy-stranstiy va boshqa usullar bilan aniqlanadi. Ularni geologik vaqt etaloni sifatida geologiyada keng miqyosida qo’llaniladi.
Uran qo’rg’oshinli usul - uran izotorlari V238 , V 235, V254, Atom og’irligi 238 bo’lgan uranning parchalanishidan atom og’irligi 206 bo’lgan, qo’rg’oshin va atom og’irligi 4 bo’lgan sakkizta geliy barqaror mahsulot tariqasida bunyodga keladi.
V238→ 8 Ne 4 + Rv 206
Bunda geliy tarqalib ketadi. Ammo qo’rgoshin tog’ jinslari tarkibida qoladi. Uranning parchalanish tezligini bilgan holda tarkibida uran bo’lgan tog’ jinslari yoshini hisoblab chiqish mumkin. 100 gr urandan 74 mln yil davomida 1 gr qo’rg’oshin hosil bo’ladi. Shu yo’l bilan turli xil tog’ jirslarining yoshi aniqlanadi.
Tog’ jinslarining yoshini aniqlab va o’simlik hamda hayvonot duyosining rivojlanishi uchun ketgan vaqtni hisoblab, olimlar geoxrolonogik jadval tuzishgan. Nobel mukofoti laureati (1903) M. Sklodovskaya-Kyuriy va A. A.Bekkerel bilan birgalikda.
Argon usuli – kaliyli minerallarda argonning radiogen tulqinlanishga asoslangan. Zarur materiallarni osongina olish mumkin bo’lganligi sababli argon usuli ko’p ishlatiladi. Ushbu usulning kamchiligi
faqat ichki nazorat qilish imkoniyatining yo’qligidadir. Chunki bu usul yordamida tog’ jinslari va minerallarning yoshi faqat bitta tenglama orqali aniqlanadi.
Stranstiy usuli – 87 Rv ni radioaktiv parchalanib 87 Sr ga
Radiouglerod usuli – 600000 yoshgacha bo’lgan turli geologik obyektlarning yoshini aniqlashda muhim.
Mutloq geoxronologiyaga oid tadqiqotlar katta nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Tadqiqot natijalari ilmiy adabiyotlarda keng yoritiladi. O’zbekiston geoxronologiya sohasidagi ishlar X. M. Abdullaev nomidagi Geologiya va geofizika instituti hamda mineral resurslar aylanishiga asoslangan. Bu usul kam ishlatiladi. institutiga bajariladi. Respublikamizning g’arbi va janubidagi magmatik tog’ jinslarining mutloq yoshi aniqlangan.
3-jadval