Tuproqshunoslik va geografiya

g) Kaynazoy erasi (paleogen, neogen va antropogen (to’rtlamchi) davrlar). Kaynazoy (yunoncha-koinos-yangi va zoe-hayot)-er po’sti qatlamlari stratigrafik shkalasining eng yosh eratemasi ,hozirgi davrni ham o’z ichiga oladi. Kaynazoy nomi,1841 yilda ingliz geologi J.Filips tomonidan kiritilgan.
Kaynazoy bundan 66-70 mln yil ilgari boshlangan deb taxmin qilinadi. Geologik indeksi-KZ bo’lib uch davrga; Paleogen (R), Neogen (N) va to’rtlamchi yoki Antropogen (Q) davrlariga bo’linadi.
Paleogen davri (sistemasi) - (yunoncha qadimgi tugilish, yosh demakdir) – Yer tarixi kaynazoy erasining boshlanish davri. Paleogen taxminan 65-66 mln yil ilgari boshlanib 40-42 mln davom etgan.
Paleogenda tektonik harakatlar faol bo’lgan. Afrikaning sharqiy chekkalari bo’ylab meridianal yunalgan yirik grabenlar-sharqiy Afrika siniklar zonasi paydo bo’lgan. Kichik Osiyo Bolqon yarim oroli, Grenlandiya, Yaponiya, Kamchatka va boshqa joylarda vulkan harakatlari bo’lganligi qayd qilingan.
13-jadval
Kaynazoy erasining stratigrafik shkalasi.

Davrlar (sistemasi)	Epoxa (bo’lim)	Yoshi (mln yil)
To’rtlamchi Q (1,8)	Golosten Q 4	0,012
	Yuqori to’rtlamchi Q 3	0,1
	O’rta to’rtlamchi Q 2	0,3
	Quyi turtlamchi Q 1	0,5-2,0
	Pliosten N 2	6-7
	Miosten N 1	10-12
	Oligosten P 2	11
Neogen N (22)	Eosten P 2	23
Paleogen P (41)	Paleosten P 1	7

Organik dunyosining umumiy evolyustiyasi quyidagi 3 ta bosh omil paleoiqlimning o’zgarishini almashuvi va evstatik transgressiyaning umumiy yo’li ta’sirida amalga oshgan.
O’zbekistonda paleogen sistemasi yotqiziqlari Farg’ona,Surxon va Zarafshon vodiylari, Hisor, Nurota, Zirabulok-Ziyovuddin, Zarafshon va Turkiston tog’ tizmalarining etaklari va yon bag’irlarida, Ustyurt va Qizilqum cho’lida ko’pincha hududni ishg’ol qiladi. Paleogen yotqiziqlari oolinli dalomit, oxaktosh, qumtosh, giltosh, kvarst kumlari, bentonit hamda vulkanli tog’ jinslaridan tarkib topgan, O’zbekistonning quruqlik lanshaftida past bo’yli, inga bargli, gulli daraxtlar taraqqiy etgan .
Paleogen davri yotqiziqlarida foydali qazilmalardan neft, gaz, qungir ko’mir, marganest, temir, boksit, fosforit bor. O’zbekistonda paleogen yotqiziqlaridan neft va gaz, fosforit, kaliy, kvarstli qumlar, bezak toshlar, gips-angidrid kabi qurilish materiallari topilgan.
Paleogen sistemasi yotqiziqlarini O’zbekistonda geologlar V.I. Panov, S.X.Mirkamolov, O.M.Akramxujaev, M.Z.Egamberdievlar o’rganishgan.