Tuproqshunoslik va geografiya

2. Litologik usul – jinslar tarkibini o’rganadi. Agar bir ochilmada qum va shag’al ko’rinib tursa va boshqa ochilmada ham shunday holat ro’y bersa bunda qiyoslanayotgan ochilmalardagi jinslar bir vaqtda hosil bo’lgan deb taxmin qilinadi. Bu usul yaqin masofalardagina qo’llaniladi. Masofa uzoqlashgan sari jinslar o’zgaradi, ba’zan tashqi ko’rinishdan o’xshamasada lekin yoshi turlicha bo’ladi.
3. Tektonik usul – Yer tarixida endogen jarayonlarni faollashgan bir necha bosqichlar ajratiladi. Natijada tog’ hosil bo’lish, vulkanizm, metamorfizm (tektonik - magmatik bosqichlar) jarayonlari faollashadi. Bu jarayonlar katta maydonlarni qamrab olib, quruqlik yuzasini ko’tarilishi bilan tugallanadi. Tog’ jinslari tuzilishi, yotish holati o’zgaradi. Uzoq geologik vaktdan keyin o’sha joylar asta-sekinlik bilan bukiladi, dengizlar transgressiyasi boshlanib, yangi tog’ jinslari to’plana boradi. Shunday qilib yer po’sti harakatidagi asosiy ko’rsatkichlardan hisoblangan yotqiziqlar to’planishda tanaffus bo’lib o’tadi.
4. Geofizik usul – bu usul ham litologik usulga o’xshashdir. O’rganilayotgan tog’ jinslari o’zining fizik jihatlari bilan turli aniq geofizik asboblar yordamida o’rganish asosida xulosalanadi. Bu usulda kesmalarni o’rganish yotadi. Bu usul yordamida olingan ilmiy ma’lumotlar neft, gaz, yer osti suvlari va boshqa foydali qazilmalarni izlab topishda amaliy yordam beradi.
5. Paleontologik usul – (paleo-qadimgi onto-mavjudot, logos-ta’limot) Bu usul tog’ jinslarining yoshini ularning orasida qolgan organik qoldiqlariga qarab aniqlanadi. Qadimgi yer po’stida qolib ketgan o’simlik va hayvonot qoldiqlari o’z boshidan tosh qotish yoki fazsilizastiya jarayonini kechiradi. Paleontologik topilmalarning ilmiy ahamiyati benixoya kattadir. Ular yordamida qatlamlarni hosil bo’lish sharoiti, tabiiy geografik sharoitlar va turli foydali qazilmalarni topishda qo’l keladi. Paleontologik va stratigrafik usullar yordamida yig’ilgan materiallarni umumlashtirish asosida stratigrafiya va geoxronologiya (geologik yilnoma) shajaralari yaratildi.
Stratigrafik shajara yer po’sti yotqiziqlarini tartib bilan stratigrafik bo’limlarga bo’linishini o’zida aks etadi. Bu shajaraning stratigrafik birliklariga guruh, bo’limlar va yaruslar kiradi.
Guruh bir nechta sistemalardan, sistemalar bo’limlaridan, bo’limlar esa yaruslardan iborat, geologik yilnomada erning geologik taraqqiyotidagi va undagi organik dunyoning rivojlanish bosqichlaridagi ischillik vaqt asosida eralar-davrlar-epoxa davomida bo’limlarni, asr davomida-yaruslarni tashkil etadi.
2-jadval