Tuproqshunoslik va geografiya

Neogen sistemasi (davri) – (yunoncha-yangi tug’ilish, yoshi) – yer geologik tarixida paleogendan keyin antropogendan oldingi geologik vaqtni o’z ichiga oladi. Izotop solnoma bo’yicha neogen sistemasi 25 mln. yil muqaddam boshlangan va 21- 22 mln davom etgan.
1833 yil Italiyada ingliz geologi Ch.Layel tomonidan 2 bo’limga miosten va pliostenga ajratilgan. Dastlab uchlamchi sistemaning yuqori bo’limini sifatida ajratilgan. Neogen sistemasi (davri) nomi 1853 yil Avstraliyalik geolog M. Gerness tomonidan taklif qilingan.
14-jadval
Organik dunyosi

O’simliklar	Hayvonot olami
Keng bargli o’rmonlar (palma, dafna) yopiq urug’li o’simliklar rivojlanadi. Igna barglilar	Xaltalilar, tuyoqlilar, maymunlar plastinka jabralilar qorinoyog’li molyuskalar, foraminliferalar, toshboqalar, ilonlar, kemiruvchilar, tuya, jirafa, yo'lbars.

Neogen qatlamlari bilan ko’pgina foydali qazilma konlari bog’liq. Cho’kindi foydali qazilmalardan eng muhimi yaqin va O’rta Sharq, Farg’ona, Kaliforniya, Karpatoldi va boshqa joylardagi tog’ oldi bukilmalarida neft va gazdir. Shuningdek qo’ngir ko’mir va lignit ham ko’p uchraydi. Oltingugurt, tuz (O’rta Osiyo) titan, qalay, simob kabi qazilmalar neogen yotqiziqlar bilan bog’liq.
To’rtlamchi davr (1.75 mln yildan boshlab hozirgacha).
To’rtlamchi sistema kaynazoy kesmasini yakunlaydi. Birinchi marta u Belgiya geologi J. Denuaye tomonidan 1829 yili ajratilgan. Bu davrning qisqaligi (1,75 mln. yil). Sut emizuvchilarni o’rganish va ularning tarqalish yo’llarini qayta tiklash, faqat eng yirik stratigrafik tabaqalarni ajratishga imkon beradi.
To’rtlamchi davr yotqiziqlar stratigrafiyasini yaratish ularni o’rganishning barcha davrida to’rtlamchi davr geologiyasi qiziqtiradigan mutaxassislar orasidagi munozaralarga sababchi bo’lgan. Yaqin o’tmishga qadar bu davrning boshlanishi 700-750 ming yil deb baholangan. Quyi chegarasi munozarali, yoshi 1,6 mln yil (1993 yil geoxronologik shkalasi bo’yicha). Hozirgi vaqtda uning chegarasi 1,75 mln. yilgacha tushirilgan, yotqiziqlar tarkibida esa eopleystosten , pleystosten va golosten ajratiladi. To’rtlamchi davr va uning stratigrafiyasi haqidagi tushunchalar kontinental Yevropa yotqiziqlari o’rganish natijalariga asolangan. Ularning shakllanishi muzlik (glyastial) va muz oralig’i davri stratigrafiyasiga asos olingan.
Hozirgi paytda to’rtlamchi yotqiziqlar stratigrafiyasi mikropoleontologik, palipologik, iqlim stratigrafik, izotop-kislorod, radiouglerod, paleomagnit va boshqalarga tayanadi.
To’rtlamchi sistemaning eng kichik stratigrafik tabaqasi bo’lib zona emas, balki zveno hisoblanadi. Uning geoxronologik muqobili bo’lib «payt» sanaladi. To’rtlamchi davr yotqiziqlari strafigrafik tamoyilli birinchi marta G’arbiy Evropada A. Penk va E. Bryuknerlar tomonidan 1909 yilda ishlab chiqilgan bo’lib, ular muzloq va muz oraligi davrlari qatlamlarini ajratishgan.
To’rtlamchi davr organik dunyosi davr davomida o’zgarib turgan. Bunga sabab muzliklarning bosib kelishi va chekinishi bo’lgan. Muzliklar bosib kelganda quruqlik va suvliklarda flora va fauna yashash muhiti qisqaradi.
Shu davrda suvlarning minerallashuvi harorati keskin o’zgaradi. Atmosfera va gidrosfera stirkulyastiyasida o’zgarishlar kuzatiladi. Muzlik davrlari muzlik oraliq davrlari bilan almashmadi.