«tuproqshunoslik va agrokimyo»

Chimli tuproq paydo bo’lish jarayoni va chimli tuproqlar.

Tayga-o’rmon zonasidagi chimli tuproqlar o’tloq o’tsimon o’simliklarning ta’sirida turli tarkibli har qanday ona jinslarda, o’tchil yoki yo’sun-o’tchil o’rmonlar ostida esa – karbonatli yoki birlamchi minerallarga boy jinslarda hosil bo’ladi. Chimli tuproqlar Boltiq bo’yi davlatlari, Rossiya Federasiyasining yevropa qismida, Sharqiy Sibirda, Uzoq Sharqda, Kamchatkada va Kuril orollarida tarqalgan. Chimli tuproqlarning umumiy maydoni 9 mln.ga bo’lib, shundan 5 mln. gektarga yaqini Kamchatka va Sharqiy Sibirdadir.

«Chimli tuproq» atamasi V.V.Dokuchayev tomonidan ilmiy adabiyotlarga kiritilgan bo’lib, chimli tuproq paydo bo’lish jarayoni haqidagi nazariyani V.R. Vilyams va I.V. Tyurinlar ishlab chiqishgan.
Chimli tuproqlarning paydo bo’lish jarayonida, ayniqsa, o’tloq-pichan va o’tloq –dasht o’simliklarining roli katta. O’rmon tayga zonasidagi chimli tuproqlar bilan bir qatorda, boshqa zonalardagi qator ko’plab tuproqlar: qora, kashtan, allyuvial chimli, o’tloq-gleyli, sur o’rmon, bo’z va boshqa tuproqlarning kelib chiqishi ham ana shu chimli jarayonning rivojlanishi bilan bog’liq.
O’tsimon o’simliklar ta’sirida tuproqda gumus va boshqa oziq moddalar to’planishi bilan bir qatorda tuproqning fizik-kimyoviy va fizik xossalari xam yaxshilanadi, mikrobiologik jarayonlar kuchayib, tuproq unumdorligi yuzaga keladi. O’tsimon o’simliklardan to’planadigan va sintezlanadigan organik modda miqdori va sifati, chimli tuproqlarning shakllanishida muhim rol o’ynaydi. Jumladan, chimli tuproqlar quyidagi umumiy belgilar va xususiyatlari: yaxshi ifodalangan gumusli qatlamining donador strukturali bo’lishi, podzollanish alomatlarining kam yoki umuman bo’lmasligi, gumus miqdorining ko’pligi (3-4 dan 12-15 foizgacha bo’lishi), singdirish sig’imining yuqori bo’lishi, kuchsiz kislotali, neytral yoki kam ishqoriy reaksiyaliligi, yalpi azot va boshqa o’simliklar uchun zarur oziq moddalarni ko’p saqlashi kabi xossalari bilan xarakterlanadi.
Chimli tuproqlar: chim-karbonatli, chim-gleyli va chimli-litogen kabi tipchalarga bo’linadi.