Тупрокшунослик

Камераль ишлар даври. 
Ҳар куни даладан қайтгач камераль ишлар даврида ажратилган 
чегараларга аниқлик киритилади. Даладан келтирилган намуналардан 
уларнинг айрим сув – физик хоссалари аниқланиб ўрганилган тупроқлар 
бўйича қўшимча маълумотлар олинади. 

---

172 
Дала текшириш ишлари (амалиёти) ниҳоясида ўрганилган жойнинг 
тупроқ харитаси тайёрланади. Харитада ҳар бир тупроқ хили чегаралари 
аниқ ажратилиб индексланади, ҳамда умумий қабўл қилинган ранг 
стандартлари бўйича бўялади. Тайёрланган тупроқ хариталарида 
экспликация (шартли белгилар тўплами) бўлиши шарт. 
Тупроқ хариталарига қўшимча тупроқ очерки ёзилади. Тупроқ очерки 
амалиёт якуний ҳолдаги ёзма ҳисобот тарзида бўлиши мумкин. 
Тупроқ дала текшириш ишлари талабаларнинг 3 – 5 кишилик звенолари 
иштириокида бажарилади. Ҳисобот ҳам звенолар бўйича қуйидаги 
тахминий режа асосида тайёрланади: 
1.
КИРИШ. Бу бўлимда амалиёт қачон, каерда ўтказилади, унинг мақсад 
ва вазифалари, ўрганилган жойнинг маъмурий ва географик 
жойлашиши тўғрисида маълумот беради. 
2.
Тупроқ хосил қилувчи табиий шароитлар (омиллар): 
1)
Иқлим. Шу ҳудудга яқин бўлган метеорологик станциялар маълумоти 
бўйича 
ўрганилган 
жойнинг 
қайси 
иқлим 
минтақасига 
жойлашганлиги йиллик, ёз ва қиш ойларининг ўртача ҳарорати, ёғин 
миқдори ва уни даврий ўзгариши, совуқсиз кунлар миқдори, 
тупроқнинг намланиш коэффиценти ва сув режими тўғрисида 
маълумот берилиб, жойнинг иқлим шароитлари шу жойдаги 
тупроқларнинг ҳосил бўлишига қандай таъсир кўрсатаётганлиги 
таҳлил қилинади. 
2)
Ўсимликлар. Ҳудудда турқалган ўсимлик гуруҳлари ва уларнинг 
вақиллари, ўсимликларнинг қалинлиги, уларнинг шу ердаги 
тупроқларнинг ҳосил бўлиши ва ривожланишида тўтган ўрни. 
Ўсимлик гуруҳларининг ўзгариб бориши билан тупроқлар 
тузилишидаги ўзгаришлар қандай бўлаётганини ифодалайди. 
3)
Геоморфологик ва гидрологик шароитлар. Жойнинг реълеф 
хусусиятлари, 
реълеф 
мураккаблигини 
тупроқларнинг 
ривожланишига (эрозион жараёнлар, ботқоқланиш, шўрланиш) 

---

173 
таъсири. Тупроқ қопламининг жой реълефига боғлиқ ҳолда 
ўзгариши. Ўрганилаётган ҳудуднинг ер ости ва ер усти сувлари. 
Ирригацион шахобчалар ва уларнинг манбалари. 
Жой гидрологик шароитларининг тупроқлар ривожланишидаги 
роли тўғрисида маълумот беради. 
4)
Тупроқ хосил қилувчи она жинслар. Ҳудудда тарқалган асосий 
тупроқ ҳосил қилувчи она жинслар. Уларнинг хосса ва ҳусусиятлари 
ва тупроқ ҳосил бўлиши жараёнидаги тўтган ўрни. Тупроқ таркиби ва 
хоссаларини она жинсларга бевосита боғлиқлиги кўрсатилади. 
3.
Ўрганилган ҳудуднинг тупроқ қопламаси. 
Жойнинг қайси тупроқ минтақасида жойлашганлиги. Ўрганилган 
асосий тупроқ типлари ва типчалари. Уларнинг ҳосил бўлиши ва 
тавсифи. Тупроқ харитасига туширилган тупроқ гуруҳлари ва 
уларнинг майдони бўйича маълумотлар баён этилади. 
4.
Ҳудуд тупроқларининг қишлоқ хўжалигидаги аҳамияти. Улардан 
унимли фойдаланиш йўллари ва унимдорлигини оширишга ва 
муҳофаза қилишга қаратилган тадбирлар тўғрисида талабанинг 
мустақил фикри – мулоҳазалари баён этилиши мақсадга мувофиқдир. 
Ҳисоботга ўрганилган тупроқларни ифодаловчи кесмалар ва уларнинг 
морфологик белгилари тавсифи ҳамда тайёрланган тупроқ харитаси 
илова қилинади.