Тупрокшунослик

 
 
 
26 – расм. Тупроқ кесмаси. 
 
Тупроқнинг тузилишини ўрганиш. 
 
 
Тупроқ хосил бўлиш жароёнларида руй берган турли хилдаги 
кимёвий,биологик 
ва 
физикавий 
узгаришлар 
туфайли 
маълум 
таркибга,тузилишга,калинликка ва куринишга эга бўлган қатлам лар 
шаклланиб боради.Улартупроқнинг генетик қатлам лари деб аталади ва 
улар йигиндиситупроқ профилини ташқил этади.Бу қатлам лартупроқни 
табиий тарихий тараккиётининг махсули хисобланади,шунинг учун ҳам хар 

---

165 
биртупроқ узига хос тузилиш ва таркибга эга бўлган генетик қатлам лардан 
ташқил топган. 
Хар 
қандай тупроқнинг энг устки қисмида чириндили 
акқумулятив(тупланувчи) қатлам ажратилади ва у А харфи билан 
белгиланади.Бу қатлам да чиринди(гумус) ва бошқа озука моддаларнинг 
тупланиб бориши руй беради.Шунинг учун ҳам бу қатлам бошқа қатлам 
лардан рангининг тукрок бўлиши билан ажралиб туради.Хали 
узлштирилмаган табиий холдагитупроқларда чириндили акқумулятив 
қатлам иккита қатлам чадан ташқил топган бўлиб,Тупроқнинг энг юза 
қисмида ўсимлик илдизлари билан копланган чимли(Ач) ва унинг остида 
жойлашган чим ости(Ачо)қатлам чалардан иборат бўлади.Узлаштирилган 
ерларда эса хайдалма(Ах) ва хайдалма ост(Ахо)қатлам чаларидан ташқил 
топган бўлади. 
Чириндили акқумулятив қатлам остида уни она жинсдан ажратиб 
турувчи оралик ёки ўтувчи қатлам жойлашган бўлади.Уни В харфи билан 
белгиланади.Бу қатлам нинг устки қисми чириндили қатлам дан ювилиб 
тушган гумус моддалари ва бир катор бошқа моддалар хисобига ташки 
кўриниши билан юқоридаги қатлам га ухшаб кетади.Ўтувчи қатлам нинг 
пастки(қуйи)қисми узининг баъзи хусусиятларига кура она жинсга ҳам 
ухшаб кетади.Шунинг учун ҳам ўтувчи қатлам нинг устки қисми устки 
ўтувчи В