Тупроқ физикаси

 
 
60-расм. Релаксацион генератор 
қурилмасининг 
схематик 
кўриниши. 
Синхрон тарздаги мотор (
8
) ѐрдамида ўлчанаѐтган қаршилик (
4
) даврий 
ҳолатда кетма – кетликда неон лампа билан 
5, 6
(қисқа туташув) ва 
6, 7 
контактлар орқали
 
занжирларга уланади (тегишларнинг узилиши).
Ток манбаси ўзгарувчан ток тармоғидан селендан ясалган ростловчи (
1
) 
ва фильр орқали (қаршилик – 
2
ва конденсатор – 
3
) узатилади. Қурилма 5 та 
ўлчаш диапазонига эга бўлиб (доимий сиғимга эга бўлган конденсаторлар – 
9
), 
диапазонларни қўшувчи (
10
) орқали тартиб билан жойлаштирилади. Ушбу 
схема бўйича қаршиликни ўлчаш оралиқлари 3·10
5
– 3·10
10 
ом
чегарасида 
ҳисобланади. 
Ушбу тамойил асосида ишловчи барча схемалар оддий ва ишончлилиги, 
ишлаш давомида барқарорлиги, электр ўлчаш қурилмаларига эҳтиѐж 
туғилмаслиги, ток манбаи тебранишлари кам таъсир қилиши каби 
устунликларга эгалиги билан ажралиб туради. Бироқ, қўзғатиш ва ўчириш 
кучланиши қийматлари беқарорлигига боғлиқ ҳолда уларнинг аниқликни 
таъминлаш даражаси унчалик юқори эмас, шунингдек олинувчи қийматларнинг 
ток разряди частотасига, ҳароратга боғлиқлиги, бундан ташқари вақт давомида 
конденсаторларнинг сиғими қиймати ўзгаришлари, конденсаторлар оқимлари 
ва бошқа айрим ҳолатлар ўлчанаѐтган натижалар қийматига сезиларли таъсир 
кўрсатиши кузатилади.
Нисбатан юқори даражадаги аниқликка эга бўлган натижаларни электрон 
ва лампали омметрлардан фойдаланиб олиш мумкин. Ўз навбатида, бундай 
қурилманинг асосий қисми у ѐки бу типдаги доимий кучланишли лампали 
вольтметр ҳисобланади ва ушбу схемада маълум бир қийматдаги оқувчи 
токнинг қаршиликка нисбатан кучланишининг камайишини аниқланиш 
мумкин. Бунга ўхшаш кўринишдаги схемаларда тармоқ кетма – кетликда 
уланган 
R
x
 
қаршилик (номаълум) ва 
R
(эталон) ҳамда 
U
кучланишга эга бўлган 
доимий ток манбаидан ташкил топган. Бунда 
R
x
 
қаршилик қиймати бўйича 
U
x
кучланиш қийматининг пасайиши ўлчанади: 
U
x 
= 
x
R
R
U

1
U
x
қиймати батарея манбаи 
(61-расмдаги 
мисолга қаранг) билан 
уланган 
Л
1
ва 
Л
2
 
пентодаларда ўзгармас 
ток икки каскадли кучайтиргичга эга 
бўлган лампали вольтиметр ѐрдамида 
ўлчанади.