Тупроқ физикаси

 
 
58-расм. 
Магнит 
– 
электрик 
тизимли 
омметрнинг 
асосий 
схемасининг кўриниши
. 
Сўнгги ҳолатда келтирилган 
сезгирлик кўп босқичли универсал 
шунт воситасида шунтнинг алоҳида 
қисмларини 
О 
ҳолатдан 
Н 
ҳолатга 

---

231 
барча оралиқларни – 
Х, А, В, С, D, E, F, G, H
қўшиш ѐрдамида (
К
калит 
ѐрдамида) амалга оширилади. Бу ҳолатда электр қаршилиги ўзгаришларининг 
бутун диапазони бир қатор кенжа диапазонларга ажратилади, бу кенжа 
диапазонлар тупроқнинг намлик сақловчи маълум бир қисмларига тўғри 
келади. 
И-Н-П
калит ѐрдамида бўшлиқ юришидан ишчи режимга ўтиш амалга 
оширилади. 
Лампали 
омметрда 
қўзғатувчи 
разряд 
сифатида 
релаксацион 
генератордан фойдаланилади. Конденсатор (
С
) пластинкасига (59-расм) манба 
кучланиши берилади, бу ҳолатда қўзғатиш потенциали қиймати (
U
+
) неонли 
лампанинг (
Л
) ѐнишини таъминлайди.
 
 
59-расм. Қўзғатувчи зарядли 
лампага эга бўлган омметрнинг 
схематик тузилиши. 
Бу ҳолат ўз навбатида унинг қаршилиги қийматининг пасайишига ва 
конденсатор разряди лампа орқали потенциал сўнишигача (
U
–
) олиб келади. 
Бунда лампа ўчади, унинг қаршилиги кескин ортиб кетади ва бу жараѐн маълум 
бир аниқ релаксация тебраниш даври (
Т
) давомида такрорланиши амалга 
ошади. Бу даврнинг қиймати релаксация тебранишлари вақти (
τ
κ
) билан 
белгиланади, бу ҳолатда конденсаторнинг бир зумлик кучланиши 
U
(
τ
) қиймати 
учун экспонента кўрсаткичи келиб чиқади: 
U
(
τ
) = 






/
1
0
1



e
R
R
К
, 
1
1
1
1
CR
CR




, 
Бу ерда, 
R
1
– 
ом
да ифодаланган қаршилик эталони, 
R – 
оқим 
қаршилигини ифодалайди, бундан қуйидаги тенглик келиб чиқади: 
Т = τ
+
 – τ
–
 = τ
κ 
ln 





U
R
R
U
R
R
)
1
(
)
1
(
1
0
1
0


, 
Бу ерда, 
τ
+
 
ва 
τ
– 
– лампанинг ѐниш ва ўчиш лаҳзаларини ифодалайди. 
Текширилаѐтган намунани контур схемага 
R
1 
қаршилик билан биргаликда 
жойлаштириб ва схемага катта сиғимдаги эталон конденсаторни ҳамда кичик 
оқимни (
R
1 


) киритиш орқали қуйидагини ифодани топамиз: 
Т = CR
1
 ln



1
0
0
CR
U
U





, 
Бу ердан ρ = 

S
Cl
келиб чиқади. Бу ҳолатда 
l
– узунлик қиймати 
берилган, 
S 
– юза майдони қиймати ҳам маълум ва фақат 
Т
қийматини аниқлаш 
қолади, холос. 
МДҲ
ҳудудида кенг тарқалган релаксацион генераторга эга бўлган 
қурилманинг схемаси 60-расмда келтирилган.

---

232