Тупроқ физикаси

R (W)
ѐки 
ρ 
(W)
функциялари 
ҳарактерининг бир хил эмаслиги билан изоҳланади. Ҳақиқатдан ҳам, қуруқ 
тупроқда 
ρ= 10
12
+10
16 
ом·см
қийматга тенг бўлиб, нам тупроқда эса мутаносиб 
равишда 
ρ= 10
3
+10
4 
ом·см 
қийматга эга бўлади, ўлчаш темпи 
ρ 
(W)
намликнинг 
кам фоизларида юқори ва тупроқ намлиги ортиши билан унинг миқдори ҳам 
сезиларсиз бўлиб боради.
Шунинг 
учун 
тадқиқотчиларнинг 
асосий 
диққати 
усулнинг 
ўзгарувчанлиги ва аниқлик даражаси катта бўлмайдиган нисбатан қуруқ 
тупроқнинг электр қаршилиги миқдорини аниқлашнинг усулларини ишлаб 
чиқишга қаратилган. Шу ўринда баллистик ойнали гальванометрли, лампали 
электрометрли ва бошқа схемалар тўғрисида айтиб ўтиш лозим. Тупроқ 
электрофизикасида энг маълум ва кўп қўлланиладиган усуллар 
ом - ва 
мегометр 
усулидир. Буларнинг орасида учта схема тадқиқотчиларда қизиқиш 
ўйғотади:
а) магнит электр тизимли омметрлар, 
б) релаксацион генераторлар билан таъминланган мегаомметрлар, 
в) электрон тизимли мегаомметрлар. 
Юқорида санаб ўтилган усуллардан айримларини қараб чиқамиз. Омметр 
схемаси кетма – кетликда ток манбаининг (қуруқ элемент, аккумулятор, 
ростловчига эга бўлган тармоқ, ўрнатилган генератор ва бошқалар) кучланишга 
(
U
), ўлчанувчи қаршилик (
R
x
) ва индикатор сифaтидаги қурилма (магнит электр 
тизимли микроамперметр) билан уланишидан ташкил топган. Агар 
R
– 
тармоқнинг умумий қаршилигини, микроамперметр ва манбанинг ички 
қаршиликлари қийматларини ифодаласа, у ҳолда ѐпиқ қисқа ҳолатдаги 
қисқичлардаги 
R
x
қаршилик қиймати шароитида 
I
0
 
ва 
I
ток қийматларини ўлчаб, 
R
x
қиймати қуйидаги формула ѐрдамида ҳисоблаб топилади: 
R
x
= 
R
(
1
0

I
I
) 
Ҳақиқий 
R
x
қиймати диапазони кенглигини ҳисобга олган ҳолатда, кўп 
учли омметр қўлланилади (58-расм), бунда ростлаш бошқарилувчи 
R
р
қаршилик ѐрдамида бажарилади.