Тупроқ физикаси

 
§9.6.
Ўзбекистон шароитида тупроқларнинг шўрланганлигини 
баҳолашда электр ўтказувчанлик (электрокондуктометрик) услубини 
жорий этиш 
(Ю.И.Широкова, Н.Ш.Шарафутдиновалар маълумотлари) 
Ушбу бобнинг §9.1. параграфида келтирилганидек, электр ўтказувчанлик 
– бу тупроқ эритмасининг электр токини ўтказиш хусусиятининг миқдорий 
ифодаланишидир. Табиий сувларнинг электрни ўтказиш хусусияти, асосан 
сувда эриган минерал тузлар концентрацияси ва ҳароратига боғлиқдир. Табиий 
сувлар таркибида кучли электролитларнинг аралаш эритмалари мавжуд бўлади. 
Сувнинг минерал таркибида Na
+
, K
+
, Ca
++
, Cl
-
, SO
4
--
, HCO
3
- 
ионлари учрайди. 
Ушбу ионлар эритманинг электр ўтказувчанлигини таъминлайди. Агар сувда 
Fe
2
+
, Mn
2
+
, Al
3
+
, NO
3
-
, HPO
4
--
, H
2
PO
4
- 
каби бошқа ионлар кам миқдорда бўлса, 
электр ўтказувчанликка сезиларли таъсир этмайди. Табиий сувнинг электр 
ўтказувчанлиги миқдори бўйича аввалдан аниқланган боғлиқликлар ѐрдамида 
сувнинг минераллашганлиги ҳақида тасаввурга эга бўлиш мумкин. 
Минерал моддаларни уларнинг солиштирма электр ўтказувчанлиги 
бўйича миқдорини баҳолашда туғиладиган қийинчиликлар турли тузлар 
эритмаларининг солиштирма электр ўтказувчанлиги бир хил эмаслиги, 
қолаверса ҳарорат ортиши билан электр ўтказувчанликни ошиб бориши билан 
боғлиқдир. 
Солиштирма электр ўтказувчанлик қиймати, асосан, ноорганик 
электролитларнинг умумий концентрациясининг тахминий кўрсаткичи бўлиб 
хизмат қилади, бу кўрсаткич сув муҳитининг ҳолатини кузатиб боришда ва 
сувнинг минераллашганлик даражасини баҳолашда фойдаланилади. 
Солиштирма электр ўтказувчанлик
– муҳитга антропоген таъсирнинг 
қулай ва умумий индикатор кўрсаткичи ҳисобланади. Тупроқ ва сувнинг 
шўрланганлигини электр ўтказувчанлигини
5
(электрокондуктометрия усули) 
ўлчаш йўли билан аниқлаш дунѐ амалиѐтида 1955 йилдан бошлаб қўлланилиб 
келинмоқда. Физик – кимѐ курсидан бизга маълум бўлган диссоциацияланиш 
қонунига мувофиқ эритмада электролитлар концентрацияси қанча юқори бўлса, 
солиштирма электр ўтказувчанлик
6
ҳам шунча юқори бўлади. 
5