Tuban o‘simliklar

Gasteroid bazidiomitsetlar
Gasteroid bazidiomitsetlar yoki gastromitsetlar anchagina polifilitik guruh. Bazidiosporalari mevatananing ichida etiladi, mevatananing peridiysini sinishi, parchalanish bilan tarqaladi. Mitseliy yo‘g‘on arqonsimon ko‘rinishni hosil qiladi, ulardan tuproq ostida mevatanalar yuzaga keladi. Ayrim turlarida mevatana tuproq ostida qoladi, boshqalarida tuproq yuzasida bo‘ladi.
Mevatanalarida peridiy-tashqi po‘st aniq namoyon bo‘ladi. Uning qalinligi qog‘ozday – yupqa, birnecha qavatli qalin ham bo‘lishi mumkin. Ikki qavatli peridiyda ichki – entoperidiy va tashqi – ekzoperidiy, uch qavatlilarda o‘rta – mezoperidiy bo‘ladi.



Gasteroid bazidiomitset

Peridiyning tagida, (ichkarida) mevatananing fertil – sporalar hosil qiladigan joyi – gleba joylashadi. Gleba yupqa devorli monotip mitselliydan yoki dimitik – generativ va tayanch beruvchi skelet gifalardan iborat. Glebada turlicha shakldagi bo‘shliklar bo‘lib ular trama deb ataladigan to‘siqlar bilan ajralgan.

Glebada sporalarning hosil bo‘lishi bir necha tiplarda bo‘ladi:
bir tekis, tartibli xilida bazidiyalar glebada tartib bilan joylashadi (Tulostoma turkumida);
lakunar xolida takomillashmagan birlamchi to‘qimada yoriqlar paydo bo‘ladi, ularni bir biridan ajratib turgan to‘siqlarda bazidiyalar tartibsiz joylashadi (Seleroderma, Nidularia va boshqa turkumlar);
a) qoralloid xolida glebaning o‘rtasidan chekkasiga yo‘nalagan qorallsimon bo‘shliqlari bor, ularning devorlarida bazidiosporalar hosil bo‘ladi (Lycoperdon, Geastrum va boshqa turkumlarda);
b) ko‘psoyabonli xolida gleba mevatananing turli joylarida bir biriga bog‘liq bo‘lmagan holda hosil bo‘ladi (Clathrus va boshqa turkumlarda);
v) birsoyabonli xolida gleba ichida xuddi ustunsimon qism, uning yuqorisida peridiyning ichki qismi bo‘ylab yon tomonlarga xuddi soyabon ko‘rinishni hosil qilganday sporalar yuzaga keladigan qismlari bo‘ladi.
Gasteromitsetlarning barchasida bazidiyalar bir hujayrali, ularning ko‘rinishi turli tuman shakllarda: tuxum, shar kabi bo‘ladi.
Bazidiosporalar baziydiylarga nisbatan simmetrik holda joylashadi, ularda ko‘p hollarda 4 ta bo‘ladi. Gasteriomitsetlarning ko‘pchilik turlarida bazidiosporalarning soni 6 dan 14 gacha ham bo‘ladi.