“transport tizimlari va inshoatlari” kafedrasi “Qurilish materiallari va buyumlari”

a)
Sement sarfi xajm
(𝑉
𝑠
)
va massa
 (m
s
)
 
bo‘yicha:
𝑉
𝑠
=
5
𝑉
𝑠
𝑉
𝑠
+ 
𝑉
𝑜𝑥.𝑥
𝑉
𝑠
+
1
𝑉
𝑠
· 
𝑉
𝑠
𝑉
𝑠
=
5
5,4
· 1 = 0,92
Massa bo‘yicha 
m
s
=V
s
·ρ
s.t
=0,92·1,1=1,012 kg
bu formuladagi sement to‘kma 
zichligi kg/l da olingan.
b)
Oxak xamirining sarfi xajm
(𝑉
𝑜𝑥.𝑥
)
va massa
 (m
ox.x
m
ox.x
)
xisobida:
𝑉
𝑜𝑥.𝑥
=
5
𝑉
𝑠
𝑉
𝑠
+ 
𝑉
𝑜𝑥.𝑥
𝑉
𝑠
+
1
𝑉
𝑠
· 
𝑉
𝑜𝑥.𝑥
𝑉
𝑠
=
5
5,4
· 0,3 = 0,276 𝑙.
Massasi 
m
ox.x
 = V
ox.x
 · ρ 
ox.x
=0,276 ·1,4 =0,376 kg.
Oxak suti massasi 
m
ox.s
 
= m
ox.x
 ·2 = 3,76·2 = 0,752 kg
.
v)
Qum miqdori xajm (
𝑉
𝑞
) va massa (
m
q
) bo‘yicha:
Vk =5/( Vs / Vs + Vox.x/ Vs+1/ Vs)·1/ Vs= (5/5,4) · 4,1=3,77 l
𝑉
𝑞
=
5
𝑉
𝑠
𝑉
𝑠
+ 
𝑉
𝑜𝑥.𝑥
𝑉
𝑠
+ 
1
𝑉
𝑠
· 
1
𝑉
𝑠
=
5
5,4
· 4,1 = 3,77 𝑙
Massasi 
m
q
 = V
q
 · ρ
q.t 
= 3,77·1,2 = 4,52 kg
d)
Taxminiy suv sarfi 
S=0,5
·
 (m
s 
+m
ox.x
)= 0,5 · (1,012+0,376) =0,69 l
.
Sinov uchun xisoblangan 5 l tarkib aniqlangandan so‘ng undan qorishma 
tayyorlanadi. Shundan so‘ng esa qorishma yoyiluvchanligi aniklanadi.
Bordiyu, qorishma yoyiluvchanligi talab qilingan xarakatchanlikdan ko‘p yoki kam 
chiqsa, u xolda suv, sement mikdori kamaytiriladi yoki ko‘paytiriladi. Shundan so‘ng 
qorishma yoyiluvchanligi talabdagidek chiqsa, ish to‘xtatilib xisobiy ishlar davom 
ettiriladi.
Sinov qorishmasi yoyiluvchanligi ko‘proq chiqib qolgan bo‘lsa, u xolda 10% qum 
qo‘shiladi. Qilingan ish aniq chiqdi deylik, u xolda xaqiqiy sarflanadigan qum miqdorini 
topish kerak bo‘ladi. Qorishmani chiqish koeffitsienti aniqlanadi.
Buning uchun avvalo qumning xaqiqiy massasi 5 l uchun xisoblanadi.
1) 
t
q.i.ch
=
t
q
+10% =
4,52+0,452 =4,972 kg.
Shuningdek, qum xajmini xam xisoblashga to‘g‘ri keladi.
𝑉
𝑞
=
𝒎
𝑞.𝑖.𝑐ℎ
𝑷
𝒒
=
4,972
𝟏,𝟐
=
4,14 kg
.

---

2)
Endi 5 l qorishma uchun ketgan materiallar massasi yig‘indisi topiladi.
Σ 
𝒎
𝒒𝒐𝒓
= 𝒎
𝑠
+ 𝒎
𝑞.𝑖.𝑐ℎ
+ 𝒎
𝑠
= 1,012 + 4,972 + 0,69 = 6,674 𝑘𝑔; 
qorishmaning xajmi xisoblanadi:
𝑉
𝑞𝑜𝑟
=
𝚺𝒎
𝑞𝑜𝑟
𝑷
𝒒𝒐𝒓
=
6,674
𝟐
= 3,33 𝑙
bu formuladagi qorishmaning zichlashtirilgan xolatdagi qiymati ya’ni zichligi 
𝑷
𝒒𝒐𝒓
=2 kg/l ga teng.
3)
Qorishmaning chiqish koeffitsienti
 β
aniqlanadi:
β
=
𝑉
𝑞𝑜𝑟
𝑉
𝑞𝑢𝑚
=
3,33
4,14
= 0,8
1 m
3
qorishma uchun sarf qilinadigan materiallar sarfi xisoblanadi.
1) Sement sarfi:
m
s
=Q
s 
/ β
=266/0,8=332,5 kg; 
2) Oxak xamiri sarfi: 
m
ox.x
= Q
ox.x
/ β
=110,6/0,8=138,2 kg;
3) Oxak suti sarfi:
m
ox.s
= Q
ox.s
 / β
=221,2/0,8=276,5 kg; 
4) Qum sarfi:
m
q
 =1/ β
=1500/0,8 =1875 kg; V=1,25 m3;
5) Suv sarfi:
m
s
=C/ β
=188,3/0,8 =235,3 l. 
Nazorat savollari
1. Qurilish qorishmasi nima va uning qanaqa xillarini mavjud?
2. Murakkab qorishmaning tarkibini xisoblash uchun qanday ma’lumotlarni bilish 
kerak?
3. Qorishma tarkibini xisoblashda qo‘shilmalar miqdori qanday aniqlanadi?
4. Qorishma tarkibini xisoblash va suv miqdorini aniqlash usulini aytib bering.
5. Qorishmaning chiqish koeffitsienti
 β 
qanday aniqlanadi?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23 

---

3-Laboratoriya ishi.
Gipsakartonning o‘rtacha zichligini aniqlash va egilishga bo‘lgan mustaxkamligini 
aniqlash.
Gips va gipsbeton material xamda buyumlar
.
 
Umumiy ma’lumotlar: 
Gips buyumlar gips xamiridan tayyorlanadi. Buyumlar 
xossalarini yaxshilash uchun gips xamiriga mayda tuyilgan mineral yoki organik 
to‘ldirgichlardan ozgina miqdorda qo‘shiladi. 
Gipsbetonlar – gipsli, angidritli va gips-sement-pustsolanli bog‘lovchilar (GSPV) 
asosida tayyorlangan pishirilmagan sun’iy tosh material va buyumlardir. Gipsbeton uchun 
gips va suvdan tashqari g‘ovakli to‘ldirgichlar-mineral (yoqilg‘i va domna shlaklari, 
chig‘onoqtosh va boshqalar) va organik (qipiq, maydalangan poxol, qamish va boshqalar) 
to‘ldirgichlar ishlatiladi.
Gips va gipsbeton buyumlar o‘rtacha zichligi nisbatan katta bo‘lmagan xolda 
yetarli darajada mustaxkamlikka, past issiqlik o‘tkazuvchanlikka va yuqori tovush 
ximoyalash xossalariga ega bo‘ladi. Bundan tashqari ular texnik usulda yaxshi ishlanadi 
va oson bo‘yaladi. Lekin ko‘rib o‘tilayotgan buyumlarning suvga chidamliligi past bo‘ladi, 
lekin GSPV asosida tayyorlangan materiallarning suvga chidamliligi yuqori bo‘ladi.