|
Ўзбекистон Республикасида фаолият юритаётган ТМКларнинг жорий ҳолати.
Ўзбекистон иқтисодий ривожланиш дастурларинининг устунларидан бири, ҳозирги босқичида, кооперация алоқаларини мустаҳкамлаш ва трансмиллий корпорациялар билан ҳамкорликни янада мустаҳкамлашдан иборат ва керак бўИса, уламинг таркибига кириш. Шуни таъкидлаш лозимки, трансмиллий ҳамкорлик жараёнлари тобора Ўзбекистон иқтисодий ҳудудида фаол ривожланаяпти. Шу билан бирга, кейинги Ўзбекистон иқтисодиётининг халқаро интеграция алоқаларини мустаҳкамлаш зарурати аён бўлади. Ўзбекистонда, трансмиллий корпорациялар (ТМК) фаолияти асосий иқтисодий ривожлантиришнинг бир қатор устувор йўналишларига эрисҳиш учун воситачилик қилади:
реал секторга инвестицияжалб қилиниши;
халқаро савдони ривожланиши;
замонавий технологиялар ва халқаро стандартларга жавоб берадиган бошқамвни жалб этиш;
жаҳон иқтисодий тизимига интеграция, ва ҳоказо.
Шу билан бирга, трансмиллий корпорациялар фаолиятини барча афзалликларидан самарали фойдаланиш учун божхона, валюта, монополияга қарши тартибга солиш соҳасида етарли қонунчилик асосларини яратиш муҳим аҳамиятга эга. Шундай қилиб, ТМК лар трансмиллий бизнеснинг энг кучли ва илғор қисми бўлган ва улар миллий банклар ва ишлаб чиқариш боғлаш да етакчи ҳисобланади. Шу муносабат билан, иш муносабатларини самарали ва ўзаро манфаатли ҳамкорликни йўлга қўйиш тўғрисидаги Ўзбекистоннинг жой жуда ўринли.
Ҳозирги кунда хорижий инвестициялар ёрдамида ташкил этилган 4200 дан ортиқ корхоналар мамлакат ҳудудида фаолият кўрсатмоқда. Улар орасида жаҳонда машҳур ТМК лар ҳам ўз фаолиятларини олиб бормоқдалар. Улар, Генерал Моторс, МАН, Мерcедес-Бенз, Исузу Моторс, CНПC, Петронас, ЛГ, Газпром, Лукоил, Лотте ,Нестле, Cоcа-Cола, Бритиш-Америcан Тобаccо, Cарлсберг ва бошқалар8.
Трансмиллий корпорацияламинг назорат фаолият муайян минтақа ёки мамлакатда тадбиркорлик фаолияти чегараларини кенгайтириш мақсадида амалга оширилади. Бунинг мисоли бўлиб, Италиянинг "Фиат" корпорацияси АҚШнинг "Cасе Интернатионал" корпорациясининг акцияларини сотиб олади ва қишлоқ хўжалик машиналари ишлаб чиқариш учун "Cасе Неw Ҳолланд" қўшма корхона ташкил этади. Ўз навбатида, ушбу ТМК 1997 - йилдан буён Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги соҳасида "УзКейсМаш" қўшма корхонаси сифатида фаолият юритади.
Нефт ва газ соҳаси бўйича Ўзбекистонда фаолият юритаётган ТМК лар, булар: Жанубий Корея билан “КНОC”, Малайзиянинг “Петронас cагирали” ТМК си, Россиянинг “Газпром” ва “ЛУКоил оверсеас” корпорациялари ва Хитойнинг “CНПС” ТМК си билан "О збекнефтгаз" МХК (Миллий Холдинг Компанияси) ҳамкорликда бир неча йиллардан бери ҳамкорликда иш олиб боришади.
Шу билан биргаликда, “Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компанияси 2008 - йилда Қорақалпоғистондаги Сургил кони негизида Устюрт ГКМ қурилиши учун Кор-Уз Гас Чемиcал Инвестмент консорсиуми билан биргаликда Уз-Кор Гас Чемиcал қўшма корхонасини ташкил этганди. Корея компаниялари консорсиуми таркибида ҳозирги вақтда Когас, Лотте ва СТХ Энергй бор. 2015 - йил қурилиши тугатилиб, фаолияти йўлга қўйилган мажмуанинг умумий қиймати 4,16 миллиард АҚШ долларга тенг лойиҳа хорижий молия институтлари консорсиумларининг 2,5 миллиард АҚШ доллар миқдоридаги кредитлари, Уз-Кор Гас Чемиcал қошма корхонаси таъсисчиларининг 1,41 миллиард АҚШ доллар миқдоридаги ўз маблагТари, шунингдек, Ўзбекистон Тикланиш ва тараққиёт жамғармасинмг 100 миллион АҚШ доллар миқдоридаги кредити ҳисобидан молиялаштирилди.
2016 - йилдан Бухоро вилоятининг Қандим конлар гуруҳи майдонида Россиянинг “ЛУКОЙЛ” компанияси билан 3,6 миллиард АҚШ долларига тенг замонавий газни қайта ишлаш заводи қурилмоқда. Ушбу лойиҳанинг 2018 - йилда тугалланиб ишга туширилди.
2021- йилнинг январ- декабр ойларида инвестицион фаолликни ўсгани кузатилиб, асосий капиталга ўзлаштирилган инвестициялар ҳажмининг 2020- йилга нисбатан ўсиш суръати 105,2 % ни ташкил этди.
2021- йилнинг январ-декабр ойларида 245,0 трлн. сўм асосий капиталга инвестициялар ўзлаштирилиб, уларнинг 61,9 % и ёки 151,5 трлн. сўми жалб этилган маблағлар ҳисобидан молиялаштирилган бўлса, корхона, ташкилот ва аҳолининг ўз маблағлари ҳисобидан 38,1 % ёки 93,5 трлн. сўм молиялаштирилди.
Жами инвестициялар ҳажмида, марказлашган молиялаштириш манбалари ҳисобидан молиялаштирилган асосий капиталга инвестицияларнинг улуши, 2020- йилдаги улушига нибатан 1,6 % пунктга камайиб, 18,3 % ни ёки 44,8 трлн. сўмни ташкил этди.
Мос равишда, марказлашмаган молиялаштириш манбалари ҳисобидан 200,2 трлн. сўм ёки жами инвестицияларнинг 81,7 % инвестициялари ўзлаштирилиб, 2020- йилдаги кўрсаткичга нисбатан 1,6 % пунктга кўпайди.
2021- йилнинг январ-декабр ойларида корхона ва ташкилотларнинг ўз маблағлари ҳисобидан молиялаштирилган асосий капиталга инвестициялар – 71257,3 млрд. сўм ёки жами асосий капиталга инвестицияларнинг 29,1 % ини ташкил этди. Аҳоли маблағлари ҳисобидан жами асосий капиталга инвестицияларнинг 9,0 % и ёки 22229,2 млрд. сўми ўзлаштирилди.
Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳисобидан ўзлаштирилган инвестициялар ҳажми 30149,2 млрд. сўмни ташкил этди ва 2020- йилга нисбатан 1,8 % пунктга камайиб, 12,3 % ни ташкил этди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
