Transformatorlar

Transformatorlarda energiya isroflari va ularning foydali ish koeffiiyenti.
Transformatorning birlamchi chulg‘amidagi quvvat P1 = U₁I₁cosφ₁ deb faraz qilaylik. Tranformatordan iste’molchiga ikkilamchi P₂=U₂I₂cosφ₂ quvvat olinadi. Uch fazali tokda transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlaridagi quvvat quyidagilarga teng:
P₁ = 3U₁I₁ cos₁
va
P₂ = 3U₂I₂ cos₂
Transformatorning o‘zida quvvat isrofi P₁ - P₂ Ga teng ekanligi ravshan . Transformatorda aylanuvchi kismlar bo’lmaydi shuning uchun quvvat fakat chulg‘amlarni qizdirishga (P_Ch) va magnit o‘tkazgich po’latini kizdirishga (P_Po’l) isrof bo‘ladi.
Chulgamlardagi quvvat isrofi I1 va I2 toklarga boglik va quyidagiga teng:
P₂ = I₁²R₁ + I₂²R₂
bu yerda R₁ va R₂ chulg‘amlarning aktiv qarshiliklari. Isroflarni transformatorlarni qisqa tutatish tajribasidan ikkala chulg‘amda osongina aniqlash mumkin Buning uchun chulg‘amlardan biri qisqa tutashtiriladi ikkinchi chulg‘amga ham I_H1,I_H2 nominal toklar barqaror bo‘ladiga pasaytirilgan kuchlanish beriladi Ma’lumki bu passaytirilgan kuchlanish qisqa tutashuv kuchlanish deyiladi. Odatda po’latdan isroflar juda kichik bo‘ladi va ular hisobga olinmaydi. U holda chulg‘amlardagi isroflarning ifodasini quyidagicha yozish mumkin :
P_kn = P_ch + Р_po'l = Р_chn
Bu yerda nominal toklarda chulg‘amlardagi isroflar
Po’latdagi isroflar transformatorning salt ishlash tajribasida n aniqlanadi. Chastota o‘zgarmaganda ular faqat po’latdagi magnit induktsiyaning maksimal qiymatiga bog’lik bo‘ladi. Agar birlamchi kuchlanish o‘zgarmas bulsa B_m=const va pulatdagi isroflar salt ishlashda ham nagruzka bilan ishlashda ham bir xil bo‘ladi. Transformatorning ikkilamchi chulg‘ami uzilgan holda u U_H1 nominal kuchlanishga ulanadi. Birlamchi chulg‘amdagi I₁ tok juda kichik, I₂ tok esa O ga teng bo‘ladi Shuning uchun tajribada chulg‘amlardagi isrofni xisobga olmaslik mumkin
U holda
P_C = Р_ПУЛ + Р_Ч.Н = Р_ПУЛ
Tajribalar asosida I_H1,I_H2 nominal toklarda va U_H1 kuchlanishda ishlayotgan transformatordagi isroflarni aniqlash mumkin :
P = Р_ПУЛ + Р_Ч.Н
Transformator berayotgan P₂ quvvatning u olayotgan P₂ quvvatga nisbati transformatorning foydali ish koeffitsiyenti deb ataladi va ( harfi bilan belgilanadi:
 =
Kuch transformatorlarining f.i.k. 95-99%ni tashkil etadi. Amalda transformatorlarning f.i.k. ni hisoblash uchun quyidagi ifodadan foydalaniladi:
 = = =