Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti gumanitar fanlar fakulteti tarix kafedrasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT VILOYATI CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
GUMANITAR FANLAR FAKULTETI
TARIX KAFEDRASI
«Iyul monarxiyasi davrida Fransiya » MAVZUSIDAGI



Mustaqil ish




Bajaruvchi:______________________
Qabul qildi:_____________________

1815- yilda hokimiyati yana qayta tiklan-gan Burbonlar sulolasining vakilj Lyudovik XVIII Napoleon tarafdorlaridan o`ch ola boshladi. Ko`plab harbiylar otib tash-landi. Butun hokimiyat eski o`rta asr feodal tuzumi tarafdorlari qo`lida to`plandi. Aholining atigi 1 foiziga yaqini saylov huquqiga ega bo`ldi.

Burjuaziya, hunarmandlar, ishchi va dehqonlar saylov huquqiga ega emasdi.
Qirol o`z hokimiyatini yanada mustahkamlashga urinib, 1830- yilda mamlakat parlamentini tarqatib yubordi. Ayni paytda yangi parlamentga saylov huquqi yanada ko`proq cheklanishni ma'lum qildi. Bu esa Parij shahrida inqilob boshlanishiga olib keldi. Uning harakatlantiruvchi kuchlari ishchilar, hunarmandlar va studentlar bo`ldi. Inqilobning maqsadi - Fransiyada respublika tuzumini o`rnatish edi.
Fransiya qiroli Karl X inqilobdan qo`rqqanidan chet elga qochib ketdi. Hokimiyat yirik burjuaziya - bank, yirik sanoat korxonalari, birjalar, yollanma mehnatdan foydalanuvchi katta yer va o`rmon egalari qo`liga o`tdi. Ular o`z hukumatini tuzdilar. Ayni paytda monarxiyani saqlab qolishga urindilar. Buning asosida monarxiya va respublika tarafdorlarining bir-biriga o`zaro yon berib, o`zaro murosada yashashlariga erishish maqsadi yotardi. Shu maqsadda taxtga Burbonlarga qarindosh bo`lgan Lui Filipp Orleanskiy o`tqazildi. Shu yo'1 bilan monarxiya saqlab qolindi. Bu hodisa iyul oyida ro`y berganligi tufayli tarixga «Iyul monarxiyasi» nomi bilan kirdi.
Lui Filippning o`zi ham yirik o`rmon xo`jaligi egasi va moliyachi edi. Lui Filipp davrida mamlakat yangi konstitusiyasi qabul qilindi. Yangi konstitutsiyada so`z, matbuot, yig`inlar o`tkazish erkinliklari e'lon qilindi. Saylovchilar uchun yosh va mulk senzlari kamaytirildi.
Konstitutsiya qirol hokimiyatini chekladi, ayni paytda, parlamentning rolini oshirishni ko`zda tutuvchi moddalar kiritildi. lyul monarxiyasi inqirozi.Yangi qirol va konstitutsiya xalq ommasining ahvolini yengillashtira olmadi. Aksincha, davom etayotgan sanoat inqilobi aholining qashshoqlanishini yanada kuchaytirdi. Ishchilarning ish vaqti 12-16 soat davom etardi. Ishchini korxona egasi istagan paytda ko`chaga haydalishi mumkin edi. Ayniqsa, to`qimachilik sanoati ishchilarining ahvoli og`ir edi. Birgina Lion shahrining o`zida o`ttiz mingga yaqin to`quvchi qashshoqlikda yashardi. 1831- yilda korxona egalari ularning ish haqini oshirish haqidagi talabini rad etishi qo`zg`olon ko`tarilishiga olib keldi. Qo`zg`olonchi to`quvchi ishchilar o`z bayroqlariga «Ishlab yashaylik yoki jang qilib o'laylik» deb yozib olgandilar.
Qo`zg`olonchilar Lion shahrini egallab oldilar. Biroq poytaxt Parijdan Lionga yuborilgan 20 ming kishilik qo`shin qo`zg`olonni shafqatsizlik bilan bostirdi. Hukumat to`qimachilar qo`zg`olonidan tegishli xulosa chiqarib olmadi. Aksincha, ta'qib etish siyosati bilan ishchilarni itoatda tutishga urindi. Oqibatda, 1834- yilda Lion to`quvchilari yana qo`zg`olon ko`tardilar. Bu safar qo`zg`olonchilar faqat ish haqini oshirish to`g`risidagi talab bilan cheklanib qolmadilar. Ular endi respublika tuzumi o`rnatilishini ham talab qildilar. Shaharda ishchilarning hukumat qo`shini bilan shiddatli janglari olti kun davom etdi. Oxiroqibatda, bu qo`zg`olon ham shafqatsizlik bilan bostirildi. Shaharda 350 kishi o`ldirildi. Qirol siyosatidan o`rta va mayda burjuaziya ham norozi edi. Ular ham respublika tuzumi o`rnatilishini, saylov huquqini kengaytirishni talab qila boshladilar.
Bosh vazir Gizo bu talabga «Mehnat va tejamkorlik orqali boying, ana shundagina sizlar saylovchi bo'lasizlar», degan haqoratomuz javob qildi. Shu tariqa, lyul monarxiyasi xalq ommasi ko`z o`ngida o`z obro`sini yo`qota bordi.
1848- yil inqilobi. 1845 wi 1847- yillarda Fransiyada qurg`oqchilik ro`y berdi. Natijada oziq-ovqat mahsulotlarining, birinchi navbatda nonning narxi oshib ketdi. Bu ham yetmaganidek, 1847- yilda Yevropa davlatlari iqtisodiyotini inqiroz qoplab oldi. Bu esa ishlab chiqarishning keskin kamayishiga, pulning qadrsizlanishiga olib keldi. Korxonalarning yopilishi yoki ishchi o`rinlarining qisqartirilishi natijasida ishsizlik oshib bordi. Bularning barchasi inqilobning yuzaga keishiga sharoit yaratdi. Shunday vaziyatda burjuaziya inqilobning oldini olish uchun hukumat oldiga islohotlar o`tkazilish talabini qo`ydi. Uning asosini saylov huquqini kengaytirish to`g`risidagi masala tashkil etardi.
Burjuaziya shu yo'1 bilan lyul monarxiyasini yon berishga undamoqchi bo`ldi. Ishchilar esa respublika tuzumining eng qat'iyatli tarafdori bo`ldilar. Ayni paytda, ular bo`lajak respublikaning mamlakatdagi ishsizlikni tugatadigan, barcha fuqarolar uchun mehnat qilish huquqini kafolatlovchi qonun qabul qiladigan, ish kunini qisqartiradigan va mehnat sharoitini yaxshilaydigan respublika bo`lishi talabini ham qo`ydilar. Bu talab yirik muldkorlar tabaqasini cho`chitib yubordi. Iqtisodiy inqiroz tobora chuqurlashib bordi. Oqibatda ommaviy ishsizlik vujudga keldi. Ishchilarning ish haqi ikki barobardan ortiqqa kamaydi. o`z navbatida, bu hodisalar inqilobiy vaziyatni vujudga keltirdi. Aholi qurollanaboshladi. Nihoyat, 1848- yilning 23- fevralida Fransiya tarixida yana bir inqilob boshlandi. 24- fevral kuni Parij shahridagi barcha muhim joylar, muassasalar qo`zg`olonchilar qo`liga o`tdi. Shunday sharoitda Lui Filipp taxtdan voz kechishga va Angliyaga qochib ketishga majbur bo`ldi. Qo`zg`olonchilar qirol saroyini egallab, uning taxtini yoqib yubordilar. Shu tariqa 1848- yil fevral inqilobi natijasida lyul monarxiyasi quladi. Ayni paytda Fransiya 25- fevral kuni Respublika deb e'lon qilindi. Fransiya parlamenti vaqtinchalik hukumat tuzdi. Yangi hukumat matbuot, namoyishlar o`tkazish erkinligini e'lon qildi. Shuningdek, 21 yoshga to`lgan barcha erkaklarga saylov huquqi berildi. Barcha fuqarolarni ish bilan ta'minlash to`g`risida dekret qabul qilindi. Ishsizlar uchun «Milliy ustaxona» deb ataluvchi jamoatchilik ishlari tashkil etildi. Ish vaqti 10-11 soat bilan cheklab qo`yildi. Biroq yangi hukumat mablag` yo`qligi uchun tez orada milliy ustaxonalarni yopib tashladi. Ularda ishlayotgan 115 mingga yaqin ishchi ishsiz qoldi. Bungajavoban ishchilar 1848- yilning iyunida yana qo`zg`olon ko`tardilar. Biroq hukumat qo`zg`olonni shafqatsizlik bilan bostirdi.
Ikkinchi imperiya. Mamlakatda tartib o`rnatishga qodir hokimiyat zarur edi. Shu tufayli hukmron tabaqalar qirol hokimiyati o`rniga katta vakolatlarga ega prezidentlik lavozimini joriy etishga qaror qildilar. Unga hukumat tuzish va uni iste'foga chiqarish huquqi ham beriladigan bo`ldi.
1848- yilning dekabr oyida hukmron tabaqalar Napoleon I Bonapartning jiyani Lui Napoleon Bonapartning Fransiya Prezidenti etib saylanishiga erishdilar. Uning asl maqsadi, Fransiya imperiyasini tiklash edi. U o`z niyatini amalga oshirishga zimdan tayyorgarlik ko`rdi. Nihoyat, 1851- yil 2- dekabrda davlat to`ntarishi o`tkazdi va o`zi uchun xavfli bo`lgan kishilarning barchasini qamoqqa tashladi. Endi unga o`zini imperator deb e'lon qilishga barcha yo`llar ochiq edi. Bir yildan so`ng u o`z maqsadiga erishdi. 1852- yilning 2- dekabrida u o`zini Napoleon III nomi bilan Fransiya imperatori deb e'lon qildi. Shu tariqa Fransiyada Ikkinchi imperiya o`rnatildi.


Frantsiyada 1830 yilgi inqilob ishtirokchilari. Iyul inqilobining rivojlanishi (1830) Frantsiyada 1830 yilgi inqilob ishtirokchilari. Iyul inqilobining rivojlanishi 1830 yil 26 iyulda Monitor gazetasida 1814 yilgi Nizomni amalda bekor qilgan va urinish bo'lgan farmonlarning nashr etilishi. Davlat to'ntarishi, Parijda ajoyib taassurot qoldirdi. Bu o'zboshimchalik Frantsiyani nafaqat ozodlikdan mahrum qildi davlat muassasalari balki mohiyatan qonuniy sulola hamdir. Birinchi farmon matbuot erkinligini bekor qildi va har doim olib tashlanishi mumkin bo'lgan va har uch oyda yangilanishi kerak bo'lgan oldingi ruxsatnomalar rejimini tikladi. Ikkinchisi palatani tarqatib yuborganini e'lon qildi. Uchinchisi – yangi saylov qonuni bo‘lib, unga ko‘ra deputatlar soni 258 nafarga qisqartirildi. Saylov kollegiyalarining tarkibi o‘zgartirildi, saylovchilar soni 3/4 ga qisqardi. Palata qonun loyihalariga tuzatish kiritish huquqidan mahrum qilindi. To‘rtinchi farmon saylovchilarni 6 va 13 sentyabrga chaqirdi va palatalarning ochilishini 28 sentyabrga belgiladi. Parij va Versalda bor-yoʻgʻi 14000 askar bor edi va qoʻshimcha qoʻshinlar kerak boʻlsa, tezda poytaxtga koʻchirish haqida buyruq berilmagan. Charlz X Rambuyeda ovga bordi va u yerdan Sen-Kludagi saroyga bordi. Bu orada xalq barrikadalar qura boshladi. Kechqurun qo'shinlar Sen-Onore ko'chalarida o'rnatilgan barrikadalarni egallab olishdi. Qurolli qoʻzgʻolonda ishchilar, hunarmandlar, kichik tadbirkor va savdogarlar, talabalar, isteʼfodagi askar va ofitserlar faol qatnashdilar. Qurolli kurashga rahbarlikni sobiq zobitlar, politexnika bilim yurti talabalari, jurnalistlar amalga oshirdilar. Yirik moliyaviy doiralar vakillari passiv kutish pozitsiyasiga amal qilishdi. 28 iyulda qo'zg'olon ommaviy tus oldi. Uning ishtirokchilari nafaqat frantsuzlar, balki boshqa mamlakatlar vakillari: italyan, ispan, portugal inqilobiy emigrantlari, polyaklar, yunonlar, nemislar, inglizlar, ruslar Frantsiyada 1830 yilgi inqilob ishtirokchilari. Iyul inqilobining rivojlanishi (1830) Frantsiyada 1830 yilgi inqilob ishtirokchilari. Iyul inqilobining rivojlanishi (1830) 1830 yil 26 iyulda Monitor gazetasida 1814 yilgi Nizomni amalda bekor qilgan va urinish bo'lgan farmonlarning nashr etilishi. Davlat to'ntarishi, Parijda ajoyib taassurot qoldirdi. Bu o'zboshimchalik Frantsiyani nafaqat ozodlikdan mahrum qildi davlat muassasalari balki mohiyatan qonuniy sulola hamdir. Birinchi farmon matbuot erkinligini bekor qildi va har doim olib tashlanishi mumkin bo'lgan va har uch oyda yangilanishi kerak bo'lgan oldingi ruxsatnomalar rejimini tikladi. Ikkinchisi palatani tarqatib yuborganini e'lon qildi. Uchinchisi – yangi saylov qonuni bo‘lib, unga ko‘ra deputatlar soni 258 nafarga qisqartirildi. Saylov kollegiyalarining tarkibi o‘zgartirildi, saylovchilar soni 3/4 ga qisqardi. Palata qonun loyihalariga tuzatish kiritish huquqidan mahrum qilindi. To‘rtinchi farmon saylovchilarni 6 va 13 sentyabrga chaqirdi va palatalarning ochilishini 28 sentyabrga belgiladi. Parij va Versalda bor-yoʻgʻi 14000 askar bor edi va qoʻshimcha qoʻshinlar kerak boʻlsa, tezda poytaxtga koʻchirish haqida buyruq berilmagan. Charlz X Rambuyeda ovga bordi va u yerdan Sen-Kludagi saroyga bordi. Bu orada xalq barrikadalar qura boshladi. Kechqurun qo'shinlar Sen-Onore ko'chalarida o'rnatilgan barrikadalarni egallab olishdi. Qurolli qoʻzgʻolonda ishchilar, hunarmandlar, kichik tadbirkor va savdogarlar, talabalar, isteʼfodagi askar va ofitserlar faol qatnashdilar. Qurolli kurashga rahbarlikni sobiq zobitlar, politexnika bilim yurti talabalari, jurnalistlar amalga oshirdilar. Yirik moliyaviy doiralar vakillari passiv kutish pozitsiyasiga amal qilishdi. 28 iyulda qo'zg'olon ommaviy tus oldi. Uning ishtirokchilari nafaqat frantsuzlar, balki boshqa mamlakatlar vakillari: italyan, ispan, portugal inqilobiy emigrantlari, polyaklar, yunonlar, nemislar, inglizlar, ruslar 29 iyulda isyonchilar jang bilan Tuileries saroyini egallab olishdi va uning ustiga 1789-1794 yillardagi inqilobning uch rangli bayrog'ini ko'tarishdi. Mag'lubiyatga uchragan qo'shinlar Sen-Klu qirolining qarorgohiga chekinishdi, bir nechta polk qo'zg'olonchilarga qo'shildi. Marmont o'rniga tayinlangan Anguleme gertsogi Bois-de-Bulondagi qo'shin qoldiqlarini tekshirgandan so'ng, Parij nihoyat yo'qolganini e'lon qilganida, qirol taslim bo'ldi. Charlz X farmonlarning bekor qilinishini imzolashga majbur bo'ldi. Tuileries qo'lga kiritilgandan so'ng, deputatlarning ochiq gapirishlari uchun qo'rqadigan hech narsasi yo'q edi. Ular bankir Laffitda yig'ilib, g'alaba qozongan inqilob rahbariyatini o'z qo'liga olishga qaror qilishdi. Lafayette qurolli kuchlar qo'mondonligi berildi; shahar komissiyasi tuzildi, unga ma'muriy funktsiyalar va shaharni oziq-ovqat bilan ta'minlashga g'amxo'rlik qilish yuklandi. 1814 yilgi Nizom tarafdori sifatida shuhrat qozongan Mortemar gertsogi yangi vazirlar mahkamasi boshiga oʻtildi.Burbon monarxiyasini saqlab qolish uchun qilingan barcha urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Tarqalgan palata deputatlari yig'ilishi sulola almashishi muqarrar degan xulosaga keldi. Tanlov Orlean gersogi Lui Filippga tushdi. 1 avgust kuni Rambuyeda Charlz X Orlean gertsogi qirollikning vitse-qiroli etib tayinlash to'g'risidagi farmonni imzoladi va 3 avgustga palatalarni chaqirishni tasdiqladi. 2 avgust kuni Charlz X nabirasi Bordo gertsogi foydasiga taxtdan voz kechdi va 16 avgustda u oilasi bilan Fransiyani tark etib, Cherburgdan Angliyaga suzib ketdi. Avgustda Lui Filipp Charlz X ning Bordo gersogi foydasiga taxtdan voz kechganiga qaramay, "Fransuzlar qiroli" deb e'lon qilindi va tez orada butun mamlakat to'ntarishni tan oldi. Fransiyada iyul monarxiyasi (1830-1848) oʻrnatildi. Respublikachilar partiyasining zaifligi yirik moliyaviy doiralarga hokimiyatni qo‘lga olish va inqilobning chuqurlashishiga, Respublikaning barpo etilishiga yo‘l qo‘ymaslik imkonini berdi. 1830-yil 14-avgustda 1814-yilgi Nizomdan koʻra liberalroq boʻlgan yangi Nizom qabul qilindi. Deputatlar palatasining huquqlari kengaytirildi, tengdoshlik merosxoʻrligi bekor qilindi, saylovchilarning mulkiy malakasi biroz pasaytirildi. ularning soni 100 mingdan 240 mingga etdi.katolik ruhoniylarining huquqlari (u yer mulkiga egalik qilish taqiqlangan edi). Tsenzura vaqtincha bekor qilindi; mahalliy va mintaqaviy o'zini o'zi boshqarish joriy etildi, Milliy gvardiya tiklandi (ikkalasi ham mulkiy malaka asosida). Politsiya-byurokratik davlat apparati va ishchilarga nisbatan qattiq qonunlar o'zgarmay qoldi. XVIII oxiri asrda Frantsiyada Buyuk inqilob sodir bo'ldi. Keyingi yillar tinch o'tmadi. va uning "yuz kun" dan keyin mag'lubiyat bilan yakunlangan bosqinchilik yurishlari g'alaba qozongan kuchlarni Burbonlarni qayta tiklashni mamlakatga yuklashga olib keldi. Ammo Lyudovik XVIII hukmronligi davrida ham ehtiroslar susaymadi. Ta'sir kuchini tiklagan aristokratlar qasos olishni orzu qilishdi, ular respublikachilarga qarshi qatag'onlarni amalga oshirdilar va bu norozilikni kuchaytirdi. Podshoh juda kasal edi, hatto eng ko'piga ham to'liq e'tibor bera olmadi dolzarb masalalar, u o'z mamlakatini na iqtisodiy, na siyosiy jihatdan oldinga siljita olmadi. Ammo 1824-yilda kasallikdan vafot etgach, u inqilob yoki to‘ntarish natijasida ag‘darilmagan oxirgi frantsuz qiroli bo‘ldi. Nima uchun Iyul inqilobi (1830) uning vafotidan keyin sodir bo'ldi, tarixchilar buni "Uch shonli kun" deb atashadi?
1830 yil iyul inqilobining foni: burjuaziyaning roli qanday iyul oyining sabablari 1830-yillarga kelib mamlakatlarda kapitalizm G'arbiy Yevropa mavqeini mustahkamladi. Angliyada sanoat inqilobi nihoyasiga yetayotgan edi, Fransiyada zavod ishlab chiqarish ham tez rivojlandi (bu jihatdan mamlakat Belgiya va Prussiyadan oldinda edi).
Bu xozirda hokimiyatga intilayotgan sanoat burjuaziyasi ta'sirining kuchayishiga olib keldi, hukumat esa faqat yer egalari aristokratlari va oliy ruhoniylar manfaatlarini himoya qildi. Bu davlatning iqtisodiy rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Norozilik kayfiyatini inqilobdan oldingi tartibni tiklash bilan tahdid qilgan aristokratik muhitdan kelgan emigrantlarning itoatkor xatti-harakatlari kuchaytirdi. Bundan tashqari, burjuaziya va bu muhitda inqilobni qo'llab-quvvatlovchi ko'plab respublikachilar bor edi, iyezuitlarning qirol saroyida, ma'muriy muassasalarda, shuningdek, maktablarda roli oshganidan norozi edi. Sobiq emigrantlarning mehnatiga haq to'lash to'g'risidagi qonun 1825 yilda mamlakatda qonun qabul qilindi, unga ko'ra sobiq aristokratiyadan bo'lgan emigrantlar etkazilgan zarar uchun, ya'ni musodara qilingan yerlar uchun bir milliard frankga yaqin miqdorda tovon oldilar. Bu qonun mamlakatda aristokratiya mavqeini yana bir bor mustahkamlashi kerak edi. Biroq, u bir vaqtning o'zida ikki tabaqa - dehqonlar va burjuaziya o'rtasida norozilik uyg'otdi. Ikkinchisi, zodagonlarga naqd pul to'lovlari, aslida, rentyerlar hisobidan amalga oshirilganligidan norozi edi, chunki buning uchun mablag'lar davlat ijarasini 5 foizdan 3 foizga konvertatsiya qilish hisobiga ta'minlanadi va bu burjuaziyaning daromadlariga bevosita ta'sir qildi. Bir vaqtning o'zida qabul qilingan, dinga qarshi jinoyatlar uchun o'ta og'ir jazolar qabul qilingan "Kitoblik qonuni" ham bu mulkning noroziligini kuchaytirdi, chunki bu avvalgi davrlarga qaytish sifatida qabul qilindi. Sanoat inqirozi iyul inqilobining zaruriy sharti sifatida 1830 yil iyul inqilobining sabablari ham 1826 yilda mamlakatda sanoat inqirozi sodir bo'lganida edi. Bu edi klassik inqiroz ortiqcha ishlab chiqarish, lekin Angliyadan keyin Frantsiya duch kelgan birinchi tsiklik inqiroz. Bu uzoq davom etgan depressiya bosqichiga yo'l berdi. Inqiroz burjuaziya, ishchilar va dehqonlarning ahvolini yomonlashtirgan bir necha yillik hosil yetishmovchiligiga to'g'ri keldi. Shaharlarda ko'pchilik ish topa olmaslik, qishloqlarda ochlik bilan duch keldi. Sanoat burjuaziyasi sodir boʻlgan voqeada hokimiyatni ayblab, gʻalla, yoqilgʻi va xomashyoga bojxona toʻlovlarining yuqoriligi tufayli fransuz tovarlari tannarxi oshib borayotgani, jahon bozorida raqobatbardoshligi pasayib borayotgani uchun hukumatni qoraladi. Birinchi barrikadalar va hukumatdagi o'zgarishlar 1827 yilda, agar shunday desam, inqilobning repetisiyasi bo'lgan. Keyin Parijda deputatlar palatasiga saylovlar munosabati bilan hech qanday tinch namoyishlar bo'lmadi, ishchilar turar joylarida barrikadalar o'rnatildi va qo'zg'olonchilar politsiya bilan qonli to'qnashuvga kirishdilar. Xuddi shu 1827 yilda liberallar saylov huquqini kengaytirishni, hukumatning parlament oldidagi mas'uliyatini, mahalliy o'zini o'zi boshqarish huquqini va boshqa ko'p narsalarni talab qilgan saylovlarda ko'plab ovozlarni qo'lga kiritdi. Natijada qirol Charlz X o'ta qirollik hukumatini iste'foga chiqarishga majbur bo'ldi. Ammo burjuaziya va zodagonlar o'rtasida murosaga erisha olmayotgan graf Martinak boshchiligidagi yangi hukumat qirolga mos kelmadi. Va u yana hukumatni iste'foga chiqardi, o'ta qirollik tarafdorlarining yangi kabinetini tuzdi va o'zining sevimli, shaxsan unga sodiq bo'lgan Polignak gertsogi boshiga qo'ydi. Ayni paytda mamlakatda keskinlik kuchayib bordi va hukumatdagi o'zgarishlar bunga hissa qo'shdi. 26 iyuldagi farmonlar va 1814 yilgi Nizomni bekor qilish Qirol norozilik kayfiyatini rejimni kuchaytirish orqali bartaraf etish mumkinligiga ishongan. Shunday qilib, 1830 yil 26 iyulda "Monitor" gazetasida farmonlar e'lon qilindi, bu aslida 1814 yilgi konstitutsiyaviy Nizom qoidalarini bekor qildi. Ammo aynan shunday sharoitda Napoleonni mag‘lub etgan davlatlar Fransiyada monarxiyani qayta tikladilar. Mamlakat fuqarolari bu farmonlarni davlat to'ntarishiga urinish sifatida qabul qilishdi. Bundan tashqari, Frantsiyani erkin davlat institutlaridan mahrum qilgan bu harakatlar aynan shunday edi. Birinchi farmon matbuot erkinligini bekor qildi, ikkinchisi parlament palatasini tarqatib yubordi, uchinchisi, aslida, yangi saylov qonuni bo'lib, unga ko'ra deputatlar soni va saylovchilar soni qisqartirildi. , palata qabul qilingan qonun loyihalariga tuzatish kiritish huquqidan mahrum etildi. To'rtinchi farmon palatalar majlisining ochilishi edi. Ijtimoiy tartibsizliklarning boshlanishi: poytaxtdagi vaziyat
Podshoh hukumatning kuchiga ishongan. Omma orasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tartibsizliklar uchun hech qanday choralar ko'rilmadi, chunki politsiya prefekti Mangin parijliklar harakat qilmasliklarini e'lon qildi. Polignak gertsogi bunga ishongan, chunki u butun xalqni saylov tizimiga befarq, deb hisoblagan. Bu quyi tabaqalarga tegishli edi, biroq ordenliklar burjuaziya manfaatlariga jiddiy ta'sir ko'rsatdi. To‘g‘ri, hukumat burjua qo‘liga qurol olishga jur’at eta olmaydi, deb hisoblardi. Shuning uchun poytaxtda atigi 14 ming askar bor edi va Parijga qo'shimcha kuchlarni o'tkazish uchun hech qanday choralar ko'rilmadi. Qirol Rambulyega ovga chiqdi, u yerdan Sen-Kludagi qarorgohiga borishni rejalashtirdi. Farmonlarning ta'siri va Royal Palaisdagi namoyishi Farmonlar ommaga darhol etib bormadi. Ammo ularga munosabat kuchli edi. Qimmatli qog'ozlar bozori keskin tushib ketdi. Ayni paytda “Konstitutsiyachi” gazetasi tahririyatida yig‘ilish bo‘lib o‘tgan jurnalistlar farmonlarga nisbatan norozilik bildirishnomasini e’lon qilishga qaror qilishdi. Shu kuni deputatlarning bir qancha yig‘ilishlari bo‘lib o‘tdi. Biroq, ular hech biriga kela olmadilar umumiy qaror qo‘zg‘olon o‘z maqsadiga erisha oladigandek tuyulgandagina namoyishchilarga qo‘shildi. Qizig'i shundaki, sudyalar isyonchilarni qo'llab-quvvatlagan. “Tan”, “Courier France” va boshqa gazetalarning talabiga binoan xo‘jalik sudi va birinchi instantsiya sudi bosmaxonalarga norozilik matni bilan muntazam sonlarni chop etishni buyurdi, chunki qarorlar Nizomga zid bo‘lib, fuqarolar uchun majburiy bo‘lishi mumkin emas. . Yigirma oltinchi iyul oqshomida Royal Paleda namoyishlar boshlandi. Namoyishchilar “Vazirlar yo‘q!” degan shiorlar bilan hayqirdilar. Bulvarlar bo'ylab o'z aravasida ketayotgan Polignak gersogi mo''jizaviy tarzda olomondan qutulib qoldi.
27 iyul voqealari: Barrikadalar 1830 yil 27 iyulda Frantsiyada iyul inqilobi boshlandi. Shu kuni bosmaxonalar yopildi. Ularning ishchilari boshqa ishchi va hunarmandlarni ham o‘zlari bilan sudrab ko‘chaga chiqishdi. Shahar aholisi farmonlar va jurnalistlar tomonidan e'lon qilingan norozilikni muhokama qilishdi. Shu bilan birga, parijliklar poytaxtdagi qo'shinlarga xalqqa norozi bo'lgan Marmont qo'mondonlik qilishini bilib oldilar. Biroq, Marmontning o'zi farmonlarni ma'qullamadi va ofitserlarni tiyib qo'ydi va qo'zg'olonchilar o'zlarini otishmaguncha otishni boshlamaslikni buyurdi va otishma deganda u kamida ellikta o'qni nazarda tutgan. Shu kuni Parij ko'chalarida barrikadalar ko'tarildi. Kechqurun ular mushtlashishni boshladilar, ularning qo'zg'atuvchilari asosan talabalar edi. Sen-Onore ko'chasidagi barrikadalar qo'shinlar tomonidan egallab olingan. Ammo shahardagi tartibsizliklar davom etdi va Polignac Parij qamal holatida ekanligini e'lon qildi. Qirol o'zining odatdagi jadvaliga rioya qilib, tashvish belgilarini ehtiyotkorlik bilan yashirib, Sen-Kluda qoldi. 28 iyul voqealari: tartibsizliklar davom etmoqda Parijni qamrab olgan qoʻzgʻolonda nafaqat talabalar va jurnalistlar, balki mayda burjuaziya, jumladan, savdogarlar ham qatnashdi. Askarlar va ofitserlar qo'zg'olonchilar tomoniga o'tishdi - ikkinchisi qurolli kurashni boshqargan. Ammo yirik moliyaviy burjuaziya kutish va ko'rish munosabatini oldi. Ammo yigirma sakkizinchi iyulda qo'zg'olon ommaviy ekanligi ma'lum bo'ldi. Kimga qo'shilish kerakligini hal qilish vaqti keldi. 29 iyul voqealari: Tuileries va Luvr Ertasi kuni qo'zg'olonchilar jang bilan qo'lga olindi.Uning tepasida Buyuk Frantsiya inqilobi davridagi uch rangli rang ko'tarildi. Qo'shinlar mag'lubiyatga uchradi. Ular Sen-Kluning qirollik qarorgohiga chekinishga majbur bo'lishdi, biroq bir necha polk qo'zg'olonchilarga qo'shildi. Bu orada parijliklar Luvr ustunlari ortida to‘plangan shveytsariyalik soqchilar bilan otishma boshladi va harbiylarni qochishga majbur qildi. Bu voqealar deputatlarga kuch isyonchilar tomonida ekanligini ko‘rsatdi. Bankirlar ham o'z qarorlarini qabul qilishdi. Ular g'olib qo'zg'olonga rahbarlikni, jumladan, ma'muriy funktsiyalarni va isyonkor shaharni oziq-ovqat bilan ta'minlashni o'z zimmalariga oldilar. 30 iyul voqealari: hokimiyatning harakatlari Sent-Kluga yaqin bo'lganlar Charlz X ga ta'sir o'tkazmoqchi bo'lib, unga haqiqiy vaziyatni tushuntirib berishgan bo'lsa, Parijda 1814 yilgi Xartiya tarafdori Mortemar gertsogi boshchiligida yangi vazirlar kabineti tuzildi. Burbonlar sulolasini endi qutqarib bo'lmaydi. Erkinliklarning cheklanishiga va Polignac hukumatiga qarshi qo'zg'olon sifatida boshlangan 1830 yil iyul inqilobi qirolni ag'darish haqidagi shiorlarga aylandi. Dyuk Lui qirollikning vitse-qiroli deb e'lon qilindi va uning tanlovi kam edi - yo qo'zg'olonchi burjuaziyaning bunday hokimiyatning tabiati haqidagi g'oyasiga muvofiq hukmronlik qilish yoki surgun qilish. 1 avgust kuni Charlz X tegishli farmonni imzolashga majbur bo'ldi. Ammo uning o'zi nabirasi foydasiga taxtdan voz kechdi. Biroq, endi bu muhim emas edi. Ikki hafta o'tgach, Charlz X oilasi bilan Angliyaga hijrat qildi, Lui Filipp qirol bo'ldi, titroq tartib tiklandi, bu 1848 yilgacha davom etdi.
1830 yil iyul inqilobining oqibatlari Iyul inqilobining natijalari qanday? Aslida Fransiyada hokimiyat tepasiga yirik moliyaviy doiralar keldi. Ular respublikaning barpo etilishiga va inqilobning chuqurlashishiga to‘sqinlik qildilar, biroq ancha liberal Xartiya qabul qilindi, bu esa saylovchilarning mulkiy malakasini pasaytirdi va deputatlar palatasining huquqlarini kengaytirdi. Katolik ruhoniylarining huquqlari cheklangan edi. Mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlariga ko'proq huquqlar berildi, garchi oxir-oqibatda shahar kengashlaridagi barcha vakolatlar hali ham yirik soliq to'lovchilar tomonidan qabul qilingan. Ammo ishchilarga nisbatan qattiq qonunlarni qayta ko'rib chiqish hech kimning xayoliga ham kelmagan. Frantsiyada 1830 yil iyul inqilobi qo'shni Belgiyada qo'zg'olonni tezlashtirdi, ammo bu erda inqilobchilar mustaqil davlat tuzishni yoqladilar. Saksoniya va boshqa nemis shtatlarida inqilobiy namoyishlar boshlandi, Polshada ular qo'zg'olon ko'tardilar. Rossiya imperiyasi Angliyada esa parlamentni isloh qilish uchun kurash kuchaydi. Shunday qilib, 1830 yil 26 iyulda "Monitor" gazetasida 1814 yilgi Nizomni bekor qilgan va davlat to'ntarishiga urinish bo'lgan farmonlarning nashr etilishi Parijda ajoyib taassurot qoldirdi. Bu o‘zboshimchalik Fransiyani nafaqat erkin davlat institutlaridan, balki qonuniy suloladan ham mahrum qildi. Birinchi farmon matbuot erkinligini bekor qildi va hukumat tomonidan istalgan vaqtda va istalgan vaqtda qaytarib olinishi va har uch oyda yangilanishi mumkin bo'lgan oldingi ruxsatnomalar rejimini tikladi. Ikkinchi farmon palataning tarqatib yuborilganligini e'lon qildi. Uchinchisi yangi saylov qonunini ifodalaydi, unga ko'ra deputatlar soni 258 (ikki yuz ellik sakkiz) a'zoga qisqartirildi. Saylov kollegiyalarining tarkibi o'zgartirildi, saylovchilar soni bir baravar kamaytirildi ¾ (to'rtdan uch). Palata qonun loyihalariga tuzatish kiritish huquqidan mahrum qilindi. To‘rtinchi farmon saylovchilarni 6 va 13 sentyabrga chaqirdi va palatalarning ochilishini 28 sentyabrga belgiladi. Hukumat politsiya prefekti Manginning “Parij joyidan ko‘chmaydi” degan va’dalariga tayanib, tartibsizliklar yuz bergan taqdirda hech qanday chora ko‘rmadi. Vazirlar mahkamasi boshlig'i Polignac Manginning va'dalariga osongina ishondi, chunki u xalqning saylovlarga mutlaqo befarqligiga amin edi. Faqat bitta burjua sinfi buyruqlardan haqiqatan ham xafa bo'ldi, garchi hukumat faqat burjuaziya qurol olishga jur'at eta olmasligiga va ishchilar orasida ittifoqchi topa olmasligiga ishonchi komil edi. Shu sababli, 28 sentyabrda parlament sessiyasi ochilgan kuni Parij va Versalda o'n to'rt ming harbiy xizmatchi bo'lgan, hukumat poytaxtga qo'shimcha qo'shinlarni yuborish bilan shug'ullanmadi. Burbon qiroli Charlz X Rambuyeda ovga bordi va u yerdan Sen-Klud saroyiga bordi. Cheklash to'g'risidagi qarorlar jamoatchilikka ancha kech etib keldi. Birjada ijara haqi olti frankgacha tushdi. “Konstitusionalist” gazetasi tahririyatiga yig‘ilgan jurnalistlar qirollik farmonlariga qarshi o‘z noroziliklarini e’lon qilishga qaror qilishdi. Uning muallifi Thiers edi, u qattiq, qattiq so'zlar bilan norozilik bildirgan. Shu kuni, 26-iyul kuni bir qancha deputatlarning yig‘ilishlari bo‘lib, ular aniq bir qarorga kelmagan. Deputatlar xalq qo‘zg‘oloni muvaffaqiyatli o‘tganiga ishonch hosil qilgandagina so‘zladilar. Hakamlar ancha fuqarolik jasorati ko'rsatdi. "Tan", "Journal de Commerce", "Journal de Paris", "Courier France" gazetalarining talabiga binoan birinchi instantsiya sudi va xo'jalik sudi ushbu gazetalarni chop etgan matbaachilarga keyingi raqamlarni terish va chiqarishni buyurdi. ushbu nashrlardan. Sud 1830 yil 25 iyuldagi qaror 1814 yilgi Nizomga zid ravishda huquqlarini buzgan fuqarolar uchun majburiy bo'lishi mumkin emasligini aniqladi. 26 iyul kuni kechqurun Royal Paleda ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi. Hamma joyda: “Yashasin Nizom!”, “Vazirlar bo‘lsin!” degan shiorlar yangradi. Parij xiyobonlari bo‘ylab aravada ketayotgan Polignak olomondan zo‘rg‘a qutulib qoldi. Ertasi kuni, 1830 yil 27 iyulda Parijdagi bosmaxonalarning aksariyati yopildi. Ko'chalarga chiqqan matbaachilar ko'plab parijliklar va boshqa kasb ishchilarini o'ziga tortdi. Hamma joyda ular qirollik farmonlari va muxolifat jurnalistlarining ularni rad etgan maqolalarini ovoz chiqarib o'qib, muhokama qilishdi. Keyin juda mashhur bo'lmagan general Marmont Parij garnizoni qo'mondoni etib tayinlangani haqidagi xabar tarqaldi. Marmontning o'zi qirollik farmonlarini ochiqchasiga tanbeh qildi va imkon qadar tezroq olomonga qarshi qurol ishlatishga intilgan ofitserlarini jilovladi. Ofitserlar quroldan faqat isyonchilarning otishmalariga javoban foydalanish kerakligi haqida ogohlantirildi. Marmont o'z ofitserlarini qo'zg'olonchilar birinchi bo'lib o't ochishini kutish va olomonga javob qaytarishdan oldin qo'shinlarga kamida ellik marta o'q uzish haqida ogohlantirdi. Bu orada xalq barrikadalar qura boshladi. Kechqurun garnizon qo'shinlari Sen-Onore ko'chalarida o'rnatilgan barrikadalarni egallab olishdi. Birinchi qon allaqachon to'kilgan edi, parijliklar qasos olish uchun faryod qilishdi, odamlar do'kon oynalari va chiroqlarni sindirishdi. Polignac Parijni qamal holatida deb e'lon qildi. U Sen-Kluda qirolga Parijda faqat kichik tartibsizliklar bo'lganini yozgan va hatto noto'g'ri bo'lsa, boshiga qasam ichgan. Podshoh zarracha xavotir va xavotir alomatini ham ko‘rsatmadi, xuddi hech narsa bo‘lmagandek, Sen-Kluda dam olishda va zavqlanishda davom etdi. Karta vist o'yini chog'ida Sen-Klu balkonidan olovlar chaqnadi va toksin qo'ng'irog'ining jiringlashi eshitildi.

Qurolli qoʻzgʻolonda ishchilar, hunarmandlar, kichik tadbirkorlar, savdogarlar, talabalar, isteʼfodagi askarlar va ofitserlar faol qatnashdilar. Qurolli kurashga rahbarlikni sobiq zobitlar, politexnika bilim yurti talabalari, jurnalistlar amalga oshirdilar. Yirik moliyaviy doiralar vakillari passiv, kutish pozitsiyasiga amal qilishdi. 28 iyulda qo'zg'olon ommaviy tus oldi. Qoʻzgʻolonga nafaqat frantsuzlar, balki Yevropaning boshqa davlatlaridan koʻplab emigrantlar: italyanlar, ispanlar, portugallar, polyaklar, greklar, nemislar, inglizlar va ruslar ham qoʻshildi. 29-iyulda isyonchilar Tyuilerdagi saroyni jang bilan egallab oldilar va uning ustiga 1789-1794 yillardagi Buyuk Fransiya inqilobining uch rangli bayrog‘ini ko‘tardilar. Mag'lubiyatga uchragan qirol qo'shinlari qirol Sen-Kluning qarorgohiga chekinishdi, bir nechta polklar isyonchilar tomoniga o'tishdi. Parijliklar Sen-Jermen d'Oserrois cherkovidan Luvr ustunlari orqasida joylashgan shveytsariyaliklar bilan qizg'in to'qnashuvni boshladilar. Luvr hovlisida hayratga tushgan shveytsariyaliklar qolgan qo'shinlarni o'zlari bilan sudrab, qochib ketishdi. Tyuilerlar qirollik saroyi ustida inqilobning uch rangli bayrog'i ko'tarildi. Sen-Kluda uning yaqinlari qirolni vaziyatning murakkabligi va fojiasiga ishontirishga behuda harakat qilishdi. Charlz X qo'zg'olonchilarga faqat Parij garnizonining yangi qo'mondoni Angulem gertsogi, olib tashlangan Marmontning o'rniga tayinlangan, Bois-de-Bulondagi qo'shinlarning qoldiqlarini ko'rib chiqqandan so'ng, qirolga "Parij butunlay bo'lib qolganligi haqida xabar berganida taslim bo'ldi. yo'qolgan." Taslim bo'lgandan so'ng, Charlz X mashhur bo'lmagan farmonlarning bekor qilinishini imzolashga majbur bo'ldi. Tuileries qo'lga kiritilishi va qirol tomonidan farmonlar bekor qilingandan so'ng, deputatlarning qo'rqadigan hech narsasi qolmadi va ular ochiq gapirishga qaror qilishdi. Deputatlar bankir Laffiteda yig'ilib, g'alaba qozongan inqilob rahbariyatini o'z zimmalariga olishga qaror qilishdi. General Lafayette qurolli kuchlarga harbiy qo'mondonlik topshirildi. Munitsipal komissiya tuzildi, unga ma'muriy funktsiyalar va parijliklarni oziq-ovqat bilan ta'minlashga g'amxo'rlik qilish yuklandi. 1814 yilgi Xartiya tarafdori sifatida shuhrat qozongan Mortemar gertsogi yangi vazirlar mahkamasining boshiga o'tildi. Burbon monarxiyasini qulashdan qutqarish uchun qirolchilarning barcha urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Nizomni himoya qilish va Polignac kabinetini ag'darish shiorlari ostida alangalangan inqilob quyidagi shiorlar ostida g'alaba qozondi: “Charlz X! Burbonlar la'natlasin!" Tarqalgan palata deputatlari yig'ilishi frantsuz taxtida sulolaning o'zgarishi muqarrar degan xulosaga keldi. Tanlov Orlean gertsogi Lui Filippning nomzodiga to'g'ri keldi. Bankir Laffit Lui Filippga yo taxtni qabul qilishi yoki Fransiyani tark etib, surgunga ketishi kerakligini yozgan. Thiers tomonidan tuzilgan va 30-iyul kuni ertalab yopishtirilgan manifestda shunday deyilgan: “Charlz X endi Parijga qaytib kela olmaydi; u xalqning qonini to'kdi. Jumhuriyatning barpo etilishi oramizda halokatli nizolarni qo‘zg‘atib, Yevropa bilan janjallashib qo‘yadi. Orlean gertsogi inqilob ishiga fidoyi... Orlean gertsogi bizga qarshi kurashmagan... Orlean gertsogi fuqarolik qiroldir. Orlean gertsogi jangda uch rangli kokard kiygan. Faqat uning kiyish huquqi bor, biz boshqa ranglarni xohlamaymiz ... Orlean gertsogi hali gapirmagan. U bizning xohishimiz izhorini kutmoqda. Keling, buni e'lon qilamiz va u biz doimo orzu qilganimizdek, shunday nizomni qabul qiladi. Fransuz xalqi unga tojni beradi”.

Orlean gersogi Lui Filipp qirollik noibi (ya'ni vaqtinchalik hukmdor) deb e'lon qilindi. Kechasi Burbonlik Charlz X vahima ichida Sent-Kluni tark etdi, u bilan ertalab soat ikkida sud Trianonga jo'nadi va u erdan Rambuyega jo'nadi. Bu erda, Rambuye saroyida, 1830 yil 1 avgustda Charlz X Orlean gertsogi Lui Filippni qirollik noibi etib tayinlash to'g'risidagi farmonni imzoladi va 3 avgustda palatalarni chaqirishni tasdiqladi. 2 avgust arafasida surgun qilingan qirol nabirasi Bordo gersogi foydasiga taxtdan voz kechdi. 1830 yil 16 avgustda Charlz X Cherburg portidan Angliyaga dengiz orqali suzib, oilasi bilan Fransiyani tark etdi. Charlz X o'zining nabirasi, Bordo gertsogi foydasiga taxtdan voz kechganiga qaramay, Orlean gertsogi Lui-Filip baribir "Fransuzlar qiroli" deb e'lon qilindi. Tez orada butun Frantsiya davlat to'ntarishini tan oldi. Shunday qilib, 1830 yil iyul oyining oxirida bir necha shonli kunlar davomida Frantsiyada iyul monarxiyasi (1830-1848) o'rnatildi, u 1848 yil inqilobi boshlanishiga qadar davom etdi. Respublikachilar partiyasining zaifligi yirik moliyaviy doiralarga hokimiyatni qo‘lga olish va inqilobning chuqurlashishiga, Respublikaning barpo etilishiga yo‘l qo‘ymaslik imkonini berdi. 1830-yil 14-avgustda 1814-yilgi Nizomdan koʻra liberalroq boʻlgan yangi Nizom qabul qilindi. Deputatlar palatasining huquqlari kengaytirildi, tengdoshlik merosxo‘rligi bekor qilindi, saylovchilarning mulkiy malakasi pasaytirildi, bu esa saylov huquqiga ega saylovchilar sonining bir yuz mingdan ikki yuz qirq ming nafarga ko‘payishiga olib keldi. . Katolik ruhoniylarining huquqlari cheklangan (u yer mulkiga egalik qilish taqiqlangan). Tsenzura vaqtincha bekor qilindi; mahalliy va mintaqaviy o'zini o'zi boshqarish joriy etildi, Milliy gvardiya tiklandi (ikkalasi ham mulkiy malaka asosida). Politsiya-byurokratik apparat va ishchilarga nisbatan qo'llaniladigan qattiq qonunlar saqlanib qoldi. Angliya, Germaniya, Rossiya, Italiya, Belgiya, AQSH va boshqa mamlakatlarning taraqqiyparvar jamoatchiligi Fransiyada 1830 yil iyul inqilobini iliq kutib oldi va uni Muqaddas Ittifoqning reaktsion tizimiga jiddiy zarba sifatida baholadi. Rus shoiri Aleksandr Pushkin iyul inqilobidan xursand bo'lib, Charlz X va uning atrofidagi kamarilla (atrofdagilar) davlat jinoyatchilari sifatida qatl etilishi kerak edi, deb hisoblardi. Mixail Lermontov o'z she'rida Karl Xni zolim deb atagan va Parij xalqi ko'targan "ozodlik bayrog'ini" ulug'lagan. Moskva imperator universiteti qoshidagi Aleksandr Gertsenning inqilobiy to'garagi a'zolari ham Frantsiyadan kelgan yangilikni hayajon bilan kutib olishdi. Frantsiyadagi iyul inqilobi qo'shni Gollandiyaga qarshi kurashga ko'tarilgan va bundan buyon mustaqil davlat tashkil etgan qo'shni Belgiyada ijtimoiy portlashni tezlashtirdi. Inqilobiy harakatlar to'lqini bir qator nemis erlarini - Saksoniya, Braunshveyg, Gessen-Kassel knyazliklarini qamrab oldi. Italiyada Avstriya zulmiga qarshi inqilobiy harakat jonlandi. Varshavada Polsha qo'zg'oloni boshlandi, u erda Nikolay I "portlatildi" (ot haykalining ramziy ravishda ag'darilishi). rus imperatori va shu bilan birga Polsha qiroli, Butunrossiya Nikolay I ning avtokrati). Angliyada iyul inqilobi ta'sirida 1832 yilgi saylov islohoti amalga oshirildi. aholi Shveytsariya ham mamlakatdagi ijtimoiy va siyosiy tizimni demokratlashtirish tarafdori edi. Buning oqibatlaridan qo'rqib, Rossiya, Prussiya va Avstriyaning monarxiya hukumatlari tark etishdi. qo'shma harakat fransuz taxtiga qulagan Burbonlar sulolasini tiklash uchun Fransiyadagi iyul inqilobini bo‘g‘ish. 1830 yil iyul inqilobi, Frantsiyada qayta tiklash rejimini ag'dargan liberal inqilob. O'zaro munosabatlar inqirozi tufayli royalti va liberal-respublika muxolifati. Inqiroz 1824 yilda Charlz X taxtga o'tirgandan so'ng, sobiq qirollik emigrantlariga tayanib, kuchaydi. yuqori doiralar Katolik ruhoniylari. 1829 yil avgustda ekstremal o'ng qanot qarashlariga sodiq bo'lgan J. de Polignacning vazirlar mahkamasi boshlig'i tayinlangach, qolgan bir necha siyosiy erkinliklarga hujum boshlandi, mamlakatda vaziyat nihoyatda keskinlashdi. Siyosiy inqiroz 1828-29 yillardagi iqtisodiy tushkunlik va hosil yetishmovchiligi tufayli kuchaygan. 1830 yil mart oyida deputatlar palatasi Polignacning mashhur bo'lmagan kabineti iste'foga chiqishini talab qildi, ammo 16 mayda qirol parlamentni tarqatib yubordi. 1830 yil iyun - iyul oylarida bo'lib o'tgan muddatdan oldin saylovlarda muxolifat g'alaba qozonganiga qaramay, Polignac o'z lavozimida qoldi. Frantsuz jamiyatini chalg'itishga intilishda ichki muammolar, qirol 1830-yil may oyi oʻrtalarida Jazoirni bosib olishni boshladi, uning qirgʻoqlariga harbiy ekspeditsiya yubordi. 1830-yil 25-iyulda Charlz X 6 ta farmonni imzoladi (26-iyulda nashr etilgan), bu butun tiklash rejimi uchun halokatli bo'ldi. Mazkur farmonlarga ko‘ra, yangi saylangan Deputatlar palatasi tugatilgan deb e’lon qilindi; saylovlar 1830-yil sentabrida yangi qonun asosida yuqori mulkiy malakani joriy etish orqali saylovchilar sonini keskin cheklab qoʻygan edi; deputatlik o‘rinlari soni 428 tadan 258 taga qisqartirildi; saylov jarayoni yanada murakkablashdi; davriy nashrlarga qattiq tsenzura joriy etildi. Bu qarorlar jamiyatda 1814 yilgi konstitutsiyaviy Nizomning qo'pol buzilishi sifatida qabul qilindi va ularni amalga oshirishga urinish liberallarning keskin qarshiliklariga duch keldi. Muxolifat jurnalistlari matbuotga oid farmonlarda keltirilgan ko'rsatmalarga qat'iy rioya qilishdan bosh tortdilar. 1830-yil 27-iyulda Parijda radikal talabalar, hunarmandlar va ishchilarning qoʻzgʻoloni koʻtarildi. Qirollik Tuileries saroyi va boshqa hukumat binolari bo'ron ostida qolib ketdi. Qo'shinlarning bir qismi o'zboshimchalik bilan poytaxtni tark etdi, bir qismi isyonchilarga qo'shildi. Haqiqiy hokimiyat rahbarlardan tashkil topgan shahar komissiyasiga o'tdi liberal muxolifat(generallar M. J. Lafayette va M. Lobo, bankir J. Laffite, K. Perrier va boshqalar). Poytaxtdagi ko‘cha janglarida hukumat qo‘shinlarining 200 ga yaqin askar va zobitlari hamda 800 ga yaqin isyonchi halok bo‘ldi. Respublikachilarning kuchsizligi va tartibsizligi liberallar yetakchilariga (Laffit, A.Tyer va boshqalar) tashabbusni o‘z qo‘llariga olish va ularning samarasidan foydalanish imkonini berdi. xalq qo'zg'oloni. Mamlakatning 18-asrdagi Frantsiya inqilobining mashhur faxriysi general Lafayette, Deputatlar palatasi va Tengdoshlar palatasi yordamini so'rab, ular Orlean gertsogini "qirollik vitse-qiroli" etib tayinladilar (31 iyul). 2 avgustda Karl X taxtdan voz kechdi, 9 avgustda gersog Lui Filipp nomi bilan "Fransuzlar qiroli" deb e'lon qilindi. 14 avgustda 1830 yil Konstitutsiyaviy Xartiya qabul qilindi, u erkinliklar va saylovchilar doirasini sezilarli darajada kengaytirdi, mahalliy va mintaqaviy o'zini o'zi boshqarishni joriy etdi va hokazo.Fransiyada iyul monarxiyasi rejimi o'rnatildi. Iyul inqilobi 1830-yildagi Belgiya inqilobi va 1830-31-yillardagi Polsha qoʻzgʻoloniga turtki berdi, shuningdek, Germaniya va Italiyadagi inqilobiy qoʻzgʻolonlar Muqaddas ittifoq tizimiga sezilarli zarba berdi.