Toshkent tibbiyot akademiyasi. I ijtimoiy-gumanitar fanlar kafedrasi. Iqtisodiyot nazariyasi fani Mavzu: 3- tovar ishlab chiqarish va pul Mavzu: Tovar ishlab chiqarish va pul

VI. Uzbekiston milliy valyutasining joriy etilishi.

Xar qanday mamlakatning mustaqillik belgilaridan biri o‘z milliy valyutasiga ega bo‘lishdir, biroq milliy valyutani chiqarish inqilobiy jarayon bo‘lib, xar tomonlama tayyorgarlik ko‘rilishi kerak.

Asosiysi - mamlakatda siyosiy va iqtisodiy barqarorlik bo‘lishi, iqtisodiy rivojlanish ta'minlanishi, ma'lum sarmoyaga ega bo‘lishdir.

O‘zbekistonda milliy valyutani muomalaga kiritish Markaziy Osiyodagi bosha mustaqil davlatlarga nisbatan biroz kechiktirildi. Biroq bu ishning g‘oyat murakkabligi, mas'uliyati nazarda tutilsa to‘g‘ri qilinganligini tushunish qiyin emas.

Milliy valyutaga o‘tish ma'lum tarixiy davrni o‘z ichiga olishini e'tiborda tutib, o‘tish davrida (1993-yil noyabrdan - 1994-yil iyulgacha) sum-kupon joriy etildi. Sum-kupon ma'lum ma'noda milliy pul birligiga o‘tilishi uchun tayyorgarlik vositasi bo‘ldi. Shuningdek, sum-kupon misolida milliy valyutani qadrsizlantirmaslikning ma'lum jixatlari sinovdan o‘tkazildi.

Mustaqil davlat sifatida O‘zbekistonning milliy valyutasi so‘mni 1994-yil iyul oyida muomalaga kiritish maqsad emas, albatta, bu obektiv zaruratdir.

Maqsad - muomalaga kiritilgan milliy pulimiz- so‘mning qadrsizlanishiga yo‘l qo‘ymaslik, uning xarid quvvatini mustaxkamlash; keyinchalik so‘mning konvertirlashuviga iqtisodiy zamin yaratish, xalqaro miqyosda o‘zbek pulining e'tirof etilishiga, xalqaro xisob kitoblar vositasiga aylantirishga erishishdan iborat. Milliy doirada amal qiluvchi, kadr qiymati shu mamlakat boyligi bilan ta'minlangan pul valyuta deyiladi.

Valyutalar bir-biriga ayirboshlanganda valyuta munosabati paydo bo‘ladi. Pulning pulga sotilish narxi valyuta kursi deyiladi.

Valyuta kursi ikki turga bo‘linishi mumkin.

1. 
   Qat'iy o‘zgarmaydigan kurs - valyutalar narxi barqaror turadi.
   
2. 
   Suzib yuruvchi kurs - valyutalar kursi o‘zgarib turadi, ammo ma'lum
   chegarada yuz beradi, ya'ni kurs cheksiz oshib yoki kamayib ketmaydi.
   

Xalkaro miqyosda o‘z kadriga va obro‘-e'tiboriga qarab valyutalar ikki guruxga bo‘linadi:

1. 
   Konvertirlangan valyuta — boshqa valyutalarga erkin almasha
   oladigan pul.
   
2. 
   Konvertirlanmagan valyuta - boshqa valyutalarga almashtarish uchun
   qabul qilinmaydigan pul.
   

1-gurux - AQSh dollar, Angliya funt sterling, Turkman marka, Yaponiya ien, Shvetsariya fronki, Fransiya franki - cheklangan kornvertirlanadi.

Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning sharti eng avval pulning ichki konvertabilligini ta'minlash milliy pulni xorijiy valyutaga mamlakat ichki bozorida erkin ayirboshlashni ta'mimnlashdir, so‘ngra pulni tashqi valyuta bozorida konvertirlash zarur bo‘ladi.

Shunday valyutaning yuzaga kelishi jaxon iktisodiyotiga ko‘shilishning muxim sharti xisoblanadi.

Konvertirlangan valyuta ishonchli ravishda eksport-import operatsiyalarini o‘tkazishni kafolatlaydi. Bu esa tovarlar va pul oqimini moslashtirib, bozorda muvozanat bo‘lishini ta'minlaydi.