Toshkent tibbiyot akademiyasi mikrobiologiya, virusologiya va immunologiya kafedrasi sh. R. Aliev, Z. A. Nuruzova, N. T. Yodgorova mikrobiologiya, virusologiya va immuno

Gemagglyutinastiya reaksiyasini tormozlash usuli bilan virus tiplarini aniqlash

Amaliyotda tarkibida gemagglyutinin tutuvchi viruslarning tipini aniqlashda (ortomiksovirus, paramiksovirus) identifikastiyada qo’llaniladi.

Jad va 9 .

Virus tiplarini aniqlash uchun qo’yiladiganGART

Suyultirilgan Diagnostik zardob		Tajribadagi						Kontroldagi
		1/10	1/20	1/40	1/80	1/160	Zardob		Virus			Eri-tro-stit
1		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2		─			─
2		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2		─			─
3		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2		─			─
Virus ishchi dozasi (1/32)		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	─		0.2			─
Tovuq eritrostitlarini 1 % suspenziyasi		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2		0.2			0.2
Xona haroratida 60 minut saqlanadi
Olingan natija GAR +/─	1	+	+	+	+	+	─			+	─
	2	─	─	─	─	─	─			+	─
	3	+	+	+	+	+	─			+	─

Qo’yilgan tajribadan ko’rinib turibdiki tovuq embrioni allantois suyuqlig’idagi virus 2 chi qatordagi tipga xos diagnostik zardob bilan 1:10 ─ 1: 160 nisbatida neytrallandi, ya’ni tekshirilayotgan virus shu tipga mansub ekan.

Laboratoriya ishi 1. Gemagglyutinastiya reaksiyasini qo’yish.

Maqsad: Allontois suyuqligida virus borligini aniqlash, viruslarni indikastiya qilishni o’rganish.

kerakli anjomlar: virus saqlovchi allontois suyuqligi (2 ta probirkada),% eritrostitlar (3 ta probirkada 5,0 ml.), shtativ (3 ta), probirkalar, planshet (3 ta to’plam), Paster pipetkalari, rezinkali nokcha (6 ta to’plam), fiziologik suyuqlik, 96⁰ spirt (20 ml)

Ishning bajarilishi (qadamlar)

№	Bajariladigan tadbirlar	Bajara bilmadi (ball)	To’liq va aniq bajardi (ball)
1	Tekshiriluvchi material yuqtirilgan tovuq embrioni olinadi.	0	5
2	Steril sharoitda Paster pipetkasi bilan embrionda nallantois suyuqligini olish.	0	20
3	Tajribani probirkalarda yoki planshetda olib borish mumkin : Allantois suyuqligini probirkalarga yoki planshetga ½ dan ^1/512 gacha suyultirilib chiqiladi.	0	20
4	Kontrol probirkaga yoki planshetga toza allantoist suyuqligi va fiziologik suyuqlik olinadi.	0	5
5	Hamma probirkalarga 0,2 ml planshet chuqurchalariga 0,1mldan 1% stentrifugada yuvilgan tovuq eritrotsitidan tomiziladi.	0	10
6	Tajriba qo’yilgan probirka yoki planshet 40 minut davomida xona haroratida saqlanadi.	0	5
7	40 min. keyin tajriba natijasi taxminiy o’rganiladi. Agar reaksiya musbat bo’lsa eritrostitlar birlashib yupqa parda zontik ko’rinishida probirka yoki planshet tubiga cho’kadi, kontrolda esa eritrostitlar tugmacha bo’lib cho’kadi. Reaksiya natijasi o’qilib virus titri aniqlanadi.	0	25
8	Olingan natija daftarga protokol ko’rinishida yoziladi. Tajriba qo’yilgan probirkalar va planshetkalar muzlatkichga 6-12 soat yana qo’yiladi va oxirgi natija ko’riladi.	0	10
Jami		0	100

Izoh: reaksiya natijalari 4 tagacha musbat belgi bilan aniqlanadi. Yaxshi gemagglyutnastiya+ + + + — bu holatda probirkaning ostida parda zontik yaqqol ko’rinishida bo’ladi; + + + pardaning oralarida ochiq joylar qoladi; + + eritrostitlarning birlashishida viruslar kamayganligi sababli parda chetlari tekislashadi; + kamagglyutinastiyalangan eritrostitlar birikmalari bilan o’ralgan eritrostitlarnig cho’kmasi; — eritrostitlar cho’kmasining atrof chegarasi yaqqol ko’rinib turadi, ammo kontroldan (eritrostitlar tugmacha formasini oladi) farq qilmaydi- Agar tajribadagi probirkalarda yoki planshenkada gemagglyutinastiya bo’lib, kontrol probirkalarda bo’lmasa, bu — tekshirilayotgan suyuqlikda virus borligini ko’rsatadi.


Laboratoriya ishi. 2 Gemagglyutinastiya reaksiyasini tormozlashni qo’yish.

Maqsad: Gemagglyutinastiya reaksiyasini tormozlashni usuli bilan viruslarni identifikastiya qilishni o’rganish.

kerakli anjomlar: virus saqlovchi allontois suyuqligi (2 ta probirkada),1% eritrostitlar (3 ta probirkada 5,0 ml.), diagnostik (N0N1, N2N2, N3N2 ) zardoblar (bittadan probirkada), shtativ (3 ta), probirkalar, planshet (3 ta to’plam), Paster pipetkalari, rezinkali nokcha (6 ta to’plam), fiziologik suyuqlik, 96⁰ spirt (20 ml)

Ishning bajarilishi (qadamlar)

№	Bajariladigan tadbirlar	Bajarabil-madi (ball)	To’liq va aniq bajardi (ball)
1	Tajribani 3 qator probirkalarda yoki planshetda olib borish mumkin : diagnostik (N0N1,N2N2,N3N2 ) zardoblar 3 qator probirkalarga yoki planshetga ishchi dozadan ½ dan ^1/128gacha suyultirilib chiqiladi.	0	20
2	3 ta control probirka olinadi Birinchisiga- zardob, ikkinchisiga- virus, uchinchisiga solish uchun.	0	10
3	Hamma qator probirkalarga 0,2 ml planshetka chuqurchalariga 0,1 mldan virusni ishchi (1/128) dozasi tomizib chiqiladi, virus kontroliga ham.	0	20
4	Hamma qator probirkalarga 0,2 ml, planshetkalar chuqurchalariga 0,1 ml tovuq eritrostitini 1% suspenziyasi tomiziladi.	0	20
5	60 minut xona haroratida saqlanadi	0	10
6	Olingan natija daftarga protokol ko’rinishida yoziladi. Tajriba qo’yilgan probirkalar va planshetkalar muzlatkichga 6-12 soat yana qo’yiladi va oxirgi natija ko’riladi.	0	20
Jami		0	100

Olingan natijalarni ko’rinishi.

Olingan tajriba natijasi shuni ko’rsatmoqdaki ikkinchi qator probirkalardagi N2N2 zardobi 1/128 titrdagi virusni to’liq neytralizastiyaga uchratdi, izlanayotgan N2N2 virusi ekan.

19- LABORATORIYA ISHI. “PATOLOGIK MATERIALLARDAN NATIV VA BO’YALGAN PREPARATLAR TAYYORLAB MIKROSKOPDA ZAMBURUG’LARNI ANIQLASH.”

1. Mashg’ulot o’tkazish joyi- mikrobiologiya, virusologiya, immunologiya kafedrasi.

2. Mashg’ulotning davomiyligi-45 min.

3. Mashg’ulotning maqsadi.

Zamburug’lar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularning mikrobiologik tashhis usullari bilan talabalarni tanishtirish.

4. Pedagogik va zifalar:

• 
  zamburug’lar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar, ularning yuqumli kasalliklar kelib chiqishidagi ahamiyatini tushuntirib berish;
  
• 
  zamburug’lar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularga mikrobiologik tashhis usullarini ko’rsatib berish;
  
• 
  olingan natijani tahlil qilish.
  

5. O’quv mashg’uloti natijalari

Talaba bilishi kerak:

• 
  zamburug’lar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularning inson yuqumli kasalliklari patologiyasidagi ahamiyati haqida ma’lumotga ega bo’lishi;
  
• 
  zamburug’lar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularga mikrobiologik tashhis usullari mohiyatini, mexanizimlarini bilishi;
  
• 
  olingan natijalari tahlili va qo’llanilishini.
  

Talaba qila olishi kerak:

• 
  Zamburug’lar bilan kasallangan bemorlardan patologik materiallarni olishni
  
• 
  Ulardan nativ surtmalar tayyorlashni, bo’yashni va mikroskopda ko’rib ularga mikroskopik tashhis qo’yishni;
  
• 
  Olingan natijani tahlil qilishni;
  

Amaliyotda natijani qo’llay olishn

Laboratoriya ishlari.

Laboratoriya ishi №1.

Zambrug’ bilan zararlangan teridan, tirnoq plastinkasidan va soch tolasidan olingan nativ materialni mikroskop ostida ko’rish.

Laboratoriya ishidan maqsad: zambrug’lar bilan kasallangan bemorlardan surtma olish va nativ surtma tayyorlash texnikasini o’rganish, metilin ko’kida yoki gemotoksilin-eozin bilan bo’yash, mikroskop ostida ko’rish, o’zlashtirish.

kerakli anjomlar va reaktivlar: Mikroskop, spirtovka, buyum oynasi, lotok, shisha nayli ko’prikcha, qovuzloq, paxta, bintli shariklar, skalpel, steril tampon (2-3 talaba uchun bitadan to’plamlar), 70⁰spirt, metilin ko’ki yoki gemotoksilin-eozin bo’yoqlar to’plami(4).

Bajarilish bosqichlari: (qadamlar).

№	Bajariladigan tadbirlar	Bajara bilmadi (ball)	To’liq va aniq bajardi (ball)
1	Teri temiratki kasali bilan og’rigan bemorning terisidagi po’st tashlab turadigan, oqimtir dog’li joyi 70^0 spirt bilan artiladi.	0	20
2	Dog’larning harer-hareridan skapelni 35-45º burchak ostida (teriga nisbatan) og’dirgan holda,ortiqcha bosmasdan, engil harakat bilan bir necha buyum oynasiga qirma olinadi.	0	20
3	Olingan materialga 30% li o’yuvchi Kaliy yoki o’yuvchi natriy eritmasi tomiziladi va alangada qaynashga yetkazilmay qizdiriladi.	0	20
4	so’ngra preparat ustiga yopqich oyna yopiladi va uni mikroskopning avval kichik, keyin katta quruq 40 x sistemasida ko’zdan kechiriladi		20
5	Temiratki qo’zg’atuvchisi surtmada kalta, lekin yo’g’on qayrilgan misteliy iplari va to’p-to’p, shakli yumaloq qo’sh konturli sporalari bilan ifodalanadi. Misteliylarning uzunligi 8-12 mkmni tashkil etadi.	0	20
Jami		0	100

70- rasm. Epidermophyton floccusum

Laboratoriya ishi №2.Kandido mikozga shubha qilingan bemor ajralmasidan surtma tayyorlash, Gram yoki Romanovskiy-Gimza usulida bo’yash mikroskopda ko’rish

Laboratoriya ishidan maqsad: Kandida zambrug’larini toza kulturasidan surtma tayyorlash va Gram usulida bo’yash, mikroskopda ko’rishni o’rgatish..

kerakli anjomlar: yorug’lik mikroskopi, Saburo muhitida o’stirilgan kandida zambrug’lari kulturasi (2 ta probirkada), gensian binafsha, fuksin bo’yog’i, Lyugol eritmasi, 96⁰etil spirt, immersion yog’, buyum oynachalari, filtr qog’ozlari, qovuzloq, spirtovka, pipetkalar, shtativ, lotok, kolbada toza suv, fiziologik eritma (4 ta nabor hammasidan).

Bajariladigan bosqichlar (qadamlar)

№	Bajariladigan tadbirlar	Bajara bilmadi (ball)		To’liq va aniq bajardi (ball)
1	kerakli anjomlarni tanlab shtativga qo’yib chiqiladi, spirtovka yoki ladi	0		10
2	buyum oynasi yaxshilab toza bint bilan artilib spirtovka alangasida yog’sizlantiriladi	0		10
3	Fiziologik eritmadan qovuzloq yordamida 1-2 tomchi olib buyum oynasiga tushiriladi	0		10
4	Kandida kulturalaridan qovuzloq yordamida mikrob koloniyalaridan olib fiziologik eritma bilan aralashtirilib tangacha kattaligida surtma tayyorlanadi.	0		10
5	Surtma uy haroratida yoki spirtovka alangasida quritiladi va spirtovka alangasi ustida fiksastiya qilinadi.	0		10
6	Surtma ustiga gensian binafshaning karbol spirtli eritmasi shimdirilgan filtr qog’ozi quyiladi va ustiga 3-4 tomchi suv tomizilib 1-2 min surtma bo’yaladi.	0		10
7	Surtma ustidan filtr qog’ozi olib tashlanib, yuvmasdan lyugol eritmasi 1-2 tomchi tomizilib 1min. Ushlab turiladi	0		10
8	Lyugol eritmasi to’kib tashlanib, yuvmasdan, 96^0etil spirti tomizilib 30-40 sekundgacha ushlab turiladi va darhol yuvib tashlanadi.	0		10
9	Surtma fuksinning suvli eritmasi bilan 2-3min davomida qo’shimcha bo’yaladi.	0		10
10	Surtma suv bilan yuvib tashlanib, quritilib immersion yog’ tomizilib mikroskopda ko’riladi	0		10
Jami			0	100

71- rasm. Kandida zambrug’ining toza kulturasi Gram usulida bo’yalgan (a), patologik materialdan tayyorlangan surtma Romanovskiy usulida bo’yalgan(b).

20- Laboratoriya ishi. “PATOLOGIK MATERIALLARDAN NATIV SURTMA VA BO’YALGAN SURTMA YORDAMIDA SODDA JONIVORLAR- QO’ZG’ATUVCHILARINI (LYAMBLIYA, TRIXOMONADA, KRIPTOSPORIDIYA) MIKROSKOPDA ANIQLASH”

1. Mashg’ulot o’tkazish joyi- mikrobiologiya, virusologiya, immunologiya kafedrasi.

2. Mashg’ulotning davomiyligi-45 min.

3. Mashg’ulotning maqsadi.

Sodda jonivorlar- kasallik qo’zg’atuvchilarini va ularning mikrobiologik tashhis usullari bilan talabalarni tanishtirish.

4. Pedagogik va zifalar:

• 
  Sodda jonivorlar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasalliklar, ularning yuqumli kasalliklardagi o’rni, ahamiyatini tushuntirib berish;
  
• 
  Sodda jonivorlar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularga mikrobiologik tashhis usullarini ko’rsatib berish;
  
• 
  Olingan natijalarni tahlil qilish
  

5. O’quv mashg’uloti natijalari

Talaba bilishi kerak:

• 
  Sodda jonivorlar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularning inson yuqumli kasalliklari patologiyasidagi ahamiyati haqida ma’lumotga ega bo’lishi;
  
• 
  Sodda jonivorlar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasaliklar va ularga mikrobiologik tashhis usullari mohiyatini, mexanizimlarini bilishi;
  
• 
  Tekshiruv natijalarni tahlil qilish.
  

Talaba qila olishi kerak:

• 
  Sodda jonivorlar bilan kasallangan bemorlardan patologik materiallarni olishni
  

Laboratoriya ishlari:

Laboratoriya ishi №1.

. Bemor najasidan nativ preparat tayyorlab bo’yab najasni sodda jonivorlarga kriptosporidiozga tekshirish.

Laboratoriya : Sodda jonivorlar tutuvchi patologik materiallardan nativ surtma tayyorlash texnikasini va ularni bo’yash, mikroskop ostida ularning morfologik o’rganishlari bo’yicha farqlash va tashxis qo’yishni o’rganish.

Kerakli anjomlar: yoru’lik mikroskopi, bemor najasi, buyum oynachasi, Petri kosachasi, Nikiforov eritmasi, qovuzloq, spirtovka, karbol-fuksin eritmasi, yashil malaxit eritmasi, 70-96⁰etil spirti, immersion yog’, filtr qog’ozlari, pipetkalar, shtativ, lotok, kolbada toza suv, fiziologik eritma (2-3 ta talabaga bir nabordan).

Ishni bajarilishi (qadamma-qadam).

№	Bajariladigan tadbirlar	Bajara bilmadi (ball)	To’liq va aniq bajardi (ball)
1	Najasdan surtmalar tayyorlanadi: Buning uchun buyum oynachasiga oz miqdorda najas solinadi, 1-2tomchi fiziologik eritma qo’shiladi, havoda 30 daqiqa davomida quritiladi;	0	15
2	Surtma 10-15 daqiqa davomida Nikiforov eritmasida fiksastiya qilinadi, so’ngra quritiladi va olovda qayta fiksastiya qilinadi (3-5 marta gorelka olovidan o’tkaziladi);	0	15
3	Surtma 5-10 daqiqa karbol-fuksin eritmasiga solinadi, vodoprovod suvi bilan yuviladi;	0	15
4	5 daqiqa davomida yashil malaxit eritmasi bilan bo’yaladi, suv bilan yuviladi, havoda quritiladi;	0	15
5	x10 okulyar, x 90 ob’ektivda immersiya yog’ida mikroskopiya qilinadi.	0	30
6	Surtmada kriptosporidiozlarni topgandan so’ng rasmini daftarga chizish.	0	10
JAMI		0	100

Laboratoriya ishi №2.

Bemor balg’amidan nativ preparat tayyorlab, bo’yab, sodda jonivorlarga - pnevmostistozga tekshirish.

Laboratoriya ishidan maqsad: Sodda jonivorlar tutuvchi balg’amdan nativ surtma tayyorlash texnikasini va ularni bo’yash, mikroskop ostida pnevmostistozni morfologik ko’rganishlari bo’yicha farqlash va tashxis qo’yishni o’rganish.

Kerakli anjomlar:yorug’lik mikroskopi, bemor balg’ami, buyum oynachasi, Petri kosachasi, Nikiforov eritmasi, qovuzloq, spirtovka, karbol-fuksin eritmasi, yashil malaxit eritmasi, 70-96 % etil spirti, immersion yog’, filtr qog’ozlari, pipetkalar, shtativ, lotok, kolbada toza suv, fiziologik eritma (2-3 ta talab ga bir nabordan).

Ishni bajarilishi (qadamma-qadam).

№	Bajariladigan tadbirlar	Bajara bilmadi(ball)	To’liq va aniq bajardi (ball)
1	Bemorni bronxoskop vaqtida olingan bronx suyuqligi (balg’ami) stentrifuga probirkasiga solinadi va teng miqdorda mukolitik eritma qo’shiladi;	0	10
2	5-15 daqiqaga 37°Cli termostatga qo’yiladi, so’ngra formalin va spirt (1:1) aralashmasida suyultiriladi	0	10
3	10 daqiqa 1500 aylanma daqiqada stentrifuga qilinadi, so’ngra cho’kma ustidagi suyuqligi to’kib tashlanadi	0	10
4	Probirka tagidagi cho’kmadan yupqa surtma tayyorlanib, havoda quritiladi;	0	10
5	qurutilgan surtmalar 2 daqiqa davomida metanolda fiksastiya qilinadi;	0	10
6	Akridin bo’yog’ bilan 10 daqiqa davomida bo’yaladi, distillangan suv bilan yuviladi, havoda quritiladi;.	0	10
7	Qurutilgan surtmalar 2 daqiqa davomida metanolda fiksastiya qilinadi;	0	10
8	Akridin bo’yog’ bilan 10 daqiqa davomida bo’yaladi, distillangan suv bilan yuviladi, havoda quritiladi;	0	10
9	x8 (x10) kattalikdagi ob’ektiv, x90 kattalikdagi ob’ektivda immersiya yog’ida, mikroskopiya qilinadi.	0	10
10	Surtmada pnevmostistozlarni topish rasmini daftarga chizish	0	10
JAMI		0	100

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Gerard J. Tortora, Berdell R. Funke, Christine L.Case Microbiology-Benjamin CummingsUSA, 2015
   
2. 
   Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N, Zokirov M. “Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya”. Toshkent – 2006. Darslik.
   
3. 
   Podredakstiey professora Muxamedo va I.M. “Medistinskaya mikrobiologiya, virusologiyaiimmunologiya”. Toshkent -2011 g. Uchebnik.
   
4. 
   Aliev Sh.R., Muxamedov I.M., Nuruzo va Z.A. “Mikrobiologiyadan laboratoriya mashg’ulotlariga doir qo’llanma”. T. 2013. y.
   
5. 
    Robert F. Boyd. Basic Medical Microbiology. “LIPPINCOTT WILLIAMS @ WILKINS”. 2000. Prinred in the United States of America.
   

Qo’shimcha adabiyotlar

Ingliz tilida

1. 
   IMMUNOPROPHYLAXIS: va ccines and Immunotherapy 2014 J.K. Actor, Ph.D. with Special Thanks to: Semyon A. Risin MD, PhD Department of Pathology and Laboratory Medicine
   
2. 
   Kaplan Microbiology & Immunology 2010
   
3. 
   Color Atlas of Medical Microbiology (Kayser, Thieme 2005)
   

O’zbek tilida

1. 
   MuxamedovI. va boshqalar “Tibbiyot virusologiyasi”Toshkent 2012 . Darslik.
   
2. 
   K.SH. Baltae va .,SH.R.Aliev. Kimyoviy mikrobiologiya Toshkent-2010. O'quv qo'llanma. Professor MuxamedovI.M. tahriri asosida “Klinik mikrobiologiya” O’quv qo’llanma. Toshkent-2016 y.
   

Rus tilida

1. 
   Medistinskayamikrobiologiya. PodredakstieyPokrovskogoV.P. iPozdee va O.K. M., 2010g. Uchebnik.
   
2. 
   BoychenkoM.N. Zvero va V.V. Medistinskayamikrobiologiya, virusologiyaiimmunologiya. PodredakstieyakademikaRAMN. 2010. v 2-xtomax. M. Uchebnik.
   
3. 
   XayitovR.M. Immunologiya. M. 2011 g. Uchebnik.
   

Internet saytlari

1. 
   www.tma.uz. http: //
   
2. 
   web.tma
   
3. 
   TMAWi-Fizone
   
4. 
   www.mikrobiologiya.uz.
   
5. 
   http://meduniver.com/Medical/Microbiology/245.html
   
6. 
   http://www. jmicrobiol.com
   
7. 
   http://dronel.genebee.msu.su/journals/ microb-r.html
   
8. 
   http://www. rusmedserv.com/
   
9. 
   ttp://www. rusmedserv.com/microbiology/
   
10. 
    http://www. infections.ru/rus/all/mvb journals.shtml
    
11. 
    http://rji.ru/immweb.htm