|
Asosiy tayanch tushunchalar:
Strategiya, baho, ishlab chiqarish riski, tijorat riski, moliyaviy risk, soliq, konyunktura, tadbirkor, qaror, investitsiya, biznes, menejer, texnika, marketolog, firma, kompaniya.
Takrorlash uchun nazorat savollar:
Bozor iqtisodiyotida risklar nechiga bo‘linadi?
Risksiz biznes bo‘ladimi?
Risk so‘zi nima ma’noni anglatadi?
V.Kuznetsov risk haqida nima degan?
V.Cherkasov nima degan?
Tijorat riski nima?
Moliyaviy risk nima?
Moliyaviy risk nima bilan o‘lchanadi?
Riskni tahlil etish nimadan boshlanadi?
4.Reputatsiya va biznes modeli
Investitsiya faoliyati yuqori darajadagi noaniqlik bilan tavsiflanadi, bu, asosan, loyihalar va dasturlarning uzoq davomiyligi, ushbu loyihalarning yakuniy natijalarini belgilaydigan ko‘p sonli omillarning mavjudligi, vaqt o‘tishi bilan natijalarning o‘zgaruvchanligi, qisman qaytarilmaslik bilan tavsiflanadi. Natijada, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning aksariyati investitsiya faoliyatini amalga oshirish jarayonida doimo salbiy risklarga duch kelishadi. Shu munosabat bilan potensial investorlar mablag‘larni qaytarish va foyda olishning haqiqiy istiqbollari to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari uchun investitsiya risklarini samarali tahlil qilish va baholash zaruriyati tug‘iladi. Nazariy tadqiqotlar investitsiya loyihalari riskini baholashning ko‘plab usullari va ko‘rsatkichlarini ajratib ko‘rsatishga imkon beradi, ammo bugungi sharoitda inqirozdan keyingi omillar (kutilmagan inflyatsiya) ta’sirini hisobga olgan holda baholash jarayonini takomillashtirish zarur.
Nazariy tadqiqotlar sharhi
Investitsiya riskini tahlil qilish va baholash muammolari bilan ko‘plab xorijiy va mahalliy olimllar shug‘ullanishgan. Investitsiya loyihalari riski va rentabelligining optimal nisbati F. Nayt, G. Markovits kabi mualliflarning asarlarida o‘rganilgan. Riskologiya bo‘yicha savollar Sharp Aleksandr, J. Beyli, V.Vitlinsky, G. Velikoivanenko, A. Martinez, A. Yastremskiy tomonidan yoritilgan. V. Shevchuk, P. Rogozhin, A. Goyko, S. Shumilinning asarlari investitsiyalarni rejalashtirish riskini minimallashtirish muammolariga bag‘ishlangan. Biroq, investitsiyalar nazariyasining chuqur rivojlanishiga qaramay, investitsiya risklarini to‘g‘ri baholash bilan bog‘liq ko‘plab savollar hal qilinmagan. Bularga risklarni baholash usullarini tanlash, ularni tashkiliy va iqtisodiy, investitsiyalar uchun risklarni boshqarish tizimini ishlab chiqish kiradi. Ushbu fakt kosmik va vaqtdagi investitsiya loyihalarining risklarni boshqarish bo‘yicha keyingi nazariy, uslubiy va amaliy tadqiqotlar zarurligini belgilaydi.
Shunday qilib, yuqorida aytib o‘tilganlarni hisobga olgan holda, o‘quv qo‘llanmaning maqsadi investitsiya loyihalarining riskini baholash xususiyatlarini aniqlash va uni takomillashtirish va olingan natijalarning ishonchliligini oshirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Risk investitsiya loyihasining asosiy qismi - bu investitsiya loyihasining har bir ishtirokchisi uchun ham miqdoriy ham sifat jihatidan individual bo‘lgan risklar majmuasi shaklida o‘zini namoyon qiladigan omillar tizimi. Investitsiya loyihasi risklari tizimini quyidagicha ifodalash mumkin:,
R11 R12 R13 R1n
Rm= R21 R22 R23 R2n
..... ..... .....
Rm1 Rm2 Rm3 Rmn
Bu yerda: n – investitsiya loyihasining mumkin bo‘lgan xatarlari soni; m – loyiha ishtirokchilarining soni.
Noaniqlik darajasi va risk darajasi biznes g‘oyasi paydo bo‘lgan paytdan boshlab loyiha tugaguniga qadar o‘zgarib turadi. Shu sababli, loyiha faoliyati riskini tahlil qilish nafaqat o‘rganish boshlanishida, balki hayot siklining barcha bosqichlarida ham amalga oshirilishi kerak. Har qanday investitsiya loyihasining riskini baholash uchta o‘zaro bog‘liq vazifalarning yechimini ta’minlashi kerak (1-rasm). Investitsiya loyihalari tahlikasi va riskini baholash muammolari bo‘yicha nashrlarni sarhisob qilishda biz riskni baholashning asosiy bosqichlarini aniqlay olamiz, ya’ni, riskni sifatli baholash, riskni miqdoriy baholash, noaniqlik sharoitida investitsiya loyihasining moliyaviy maqsadga muvofiqligi va samaradorligini baholash riskni kamaytirish bo‘yicha choralarni ishlab chiqish va amalga oshirish.
Qabul qilingan qarorlarning xususiyatlari uchun risk omillarini bevosita o‘z ichiga olgan investitsiya mezonlarini hisoblash.
Amalga oshirilishini samarali boshqarish uchun ko‘rib chiqilayotgan loyihaning eng muhim xususiyatlarini izlash.
Loyiha istalgan bosqichda ishlamay qolganda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan yo‘qotishlarni kamaytirish uchun o‘ziga xos risklarni sug‘urtalash usullarini izlash.
Ushbu bosqichlarning har birida tadqiqotlarni olib borishda olingan natijalarning ishonchliligini oshirish uchun turli xil yondashuv va usullardan foydalanish kerak. Dastlabki ikki bosqich eng qiyin ammo riskni sifat jihatidan baholash juda katta qiziqish uyg‘otadi, chunki u eng kam rasmiylashtirilib, subyektivlikning sezilarli qismida farq qiladi va tizimlashtirish qiyin. Investitsiya loyihalari riskini sifatli baholash uchun ko‘pincha ekspert baholash usuli qo‘llaniladi. Ularning asosida risk darajasi aniqlanadi, bu riskning loyihaga ta’sirini aks ettiradi va risk ehtimoli va uning ta’sir darajasi mahsuli sifatida baholanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
