Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

XVI. Mexаnik sаriqlik 
 
Teri va shilliq pardalar, skleralarining to’qimalarida ortiqcha bilirubin 
yig’ilishi natijasida sarg’imtir bo’yalishiga sariqlik deyiladi. Bunda qonda bilirubin 
miqdori oshgan bo’ladi. Sariqlik ichki a’zolarning qator kasalliklariga xos klinik 
sindrom hisoblanadi. Bilirubin darajasining oshish sababiga ko’ra sariqlikning 
uchta asosiy turi farq qilinadi. 
Gemolitik (jigar ustidagi) sariqlik - eritrotsitlar parchalanishi va bilvosita 
bilirubin ortiqcha ishlab chiqarilishi natijasida paydo bo’ladi. Bu hodisalar 
retikuloendotelial sistema xujayralarining funksiyasi oshib ketganda birlamchi va 
ikkilamchi gipersplenizmda vujudga keladi. 
Parenximatoz (jigarga oid) sariqlik gepatotsitlar shikastga uchrab, ularning 
qondagi ozod bilirubinni bog’lash va uni bilirubin glyukuronidga (bevosita 
bilirubin) o’zgartirish qobiliyati pasayganda ro’y beradi. Virusli gepatit, 
leptospiroz, jigar sirrozi, ayrim zaharlanish parenximatoz sariqlikning eng ko’p 
uchraydigan sabablaridan hisoblanadi. 
Mexanik (obturatsion) sariqlik o’t chiqaruvchi yo’llar qisman yoki to’liq 
tutilib qolib, o’t suyuqligining ichakka oqishi buzilishi natijasida rivojlanadi. 
Mexanik sariqlik aksariyat hollarda, xoledoxolitiaz, katta duodenal surg’ich 
strikturasi, me’da osti bezi boshchasi va o’t chiquvchi yo’llardagi o’smalarga 
bog’liq bo’ladi (Ras.135,136). 

---

343 
Ras.135 
Mexanik sariqlikda teri qoplami sarg’imtir-yashil bo’ladi, o’t yo’llarini 
bekitib qo’yadigan o’smalarda esa yersimon rangda bo’ladi. O’t-tosh kasalligiga 
bog’liq obturatsion sariqlikda kasallik boshlanayotganda jigar sanchig’iga o’xshash 
o’ziga xos xurujsimon og’riqlar paydo bo’ladi, ba’zan sariqlik o’tkir xoletsistit 
zamirida vujudga keladi.
136-rasm. A- jigardan tashqari o’t yo’li atreziyasi. B- o’t yo’li kistasi 
Pankreatoduodenal soha o’smalarida sariqlik og’riq sezgilarisiz paydo 
bo’ladi. 
Teri qichimasi, ayniqsa bilirubin darajasi baland bo’lganda kuchli bo’ladi. 

---

344 
Pankreatoduodenal sohasida o’smalari bo’lgan bemorlarning yarmida Kurvuaz’ye 
simptomining musbatligi aniqlanadi. Axlat oqchil rangli, o’t yo’llari butunlay 
yopilsa axolik bo’ladi. Siydik to’q, rangli. Bevosita va bilvosita bilirubin 
konsentratsiyasi, ayniqsa pankreatoduodenal sohaning obturatsion o’smalarida 
keskin oshgan bo’ladi. 
Sariqlikning biror turining klinik kechish xususiyatlari sariqlikni qo’zg’atgan 
kasallik xarakteriga bog’liq. Bu hol sariqlik turlarini differensial diagnostika 
qilishda qo’shimcha qiyinchiliklar tug’diradi. Sariqlikni diagnostika qilishning 
yuqorida ko’rsatib o’tilgan klinik va laboratoriya usullaridan tashqari, sariqlikning 
har xil turlarini differensial diagnostikasi uchun zarur va qimmatli axborot olishga 
imkon beradigan rentgenologik, endoskopik, radiologik, ul’tratovush bilan 
tekshirish usullariga katta o’rin beriladi. 
Mexanik sariqlik butun gepatobiliar sistemadagi o’zgarishlar va
organizmning bir qator umumiy og’ir buzilishlari bilan o’tadi, bemorlar holatining 
og’irligi sariqlik darajasi va davomliligiga proporsional ravishda ortadi, bu qator 
yangi patologik holatlar paydo bo’lishiga olib keladi, shu sababli davolash natijasi 
yomonlashadi va o’lim darajasi ko’payadi. Jigar funksional holatining 
dekompensatsiyasi nisbatan tez o’tkir jigar yetishmovchiligi avj olishiga olib 
keladi. I. M. Matyashin ma’lumotlariga binoan o’t yo’llari obturatsiyasidan 10-14 
kun o’tgach jigar funksiyasi shu qadar buziladiki, xirurgik operatsiya qilish g’oyat 
xatarli bo’lib qoladi va yuqori o’lim darajasi bilan o’tadi. 
Mexanik sariqlikni davolashda dekompressiv aralashuvning muddatlari va 
turlari, profilaktika qilish yo’llari va operatsiyadan keyin jigar yetishmovchiligini 
davolash muhim masala hisoblanadi. Operatsiya o’t pufagi gipertenziyasini 
davolashning eng ta’sirchan chorasi hisoblanadi Biroq narkoz, operatsion jarohat 
jigar yetishmovchiligi rivojlanishi va klinik ifodalangan formaga o’tishi sababli 
bemorlarning ahvolini qiyinlashtiradi. Ko’rsatib o’tilgan jihatlar xirurglarni 
mexanik sariqlik bilan og’rigan bemorlarda radikal operatsiyalarni 2 bosqichda 
o’tqazish kerak degan fikrga olib keladi: birinchi bosqichda jigar funksional 
holatini va bemorlarning umumiy ahvolini yaxshilaydigan operatsiya, ikkinchisida 

---

345 
radikal 
operatsiya 
qilish 
taklif 
etiladi. 
Hozirgi 
vaqtda 
laparoskopik 
xoletsistostomiya, o’t yo’llarini nazobiliar drenajlash, endoskopik transduodenal 
papillotomiya kabi ehtiyot qiladigan usullar qo’llaniladi (Ras. 137).
137-rasm. 1-Ichki transduodenal xoledoxaduodenostomiya. 2- Transduodenal 
papillasfinkterotomiya va papillosfinkteroplasyika. 
Teri orqali jigar orqali xolangiostomiya sariqlik, xolangit hodisalarini 
kamaytirish yoki tugatish, antibiotiklarni tanlash va maxalliy antibakterial davolash 
uchun o’tni ekish, xayfli o’smalarni ximiyaviy preparatlar bilan davolash imkonini 
beradi. Undan operatsiyani ko’tara olmaydigan bemorlarda o’t chiqaruvchi 
yo’llarni tashqi yoki ichki drenajlashning doimiy usuli sifatida foydalanilishi 
mumkin.